Sûnt it Venusbyldsje op myn paad kaam falt it my gauris op hoefolle swierlivige minsken der binne. In pear wike lyn wie soks ek it gefal by de gate fan EasyJet op Skiphol. Der wie in swierich groepke fan sa’n tsien froulju dy’t mei-inoar de measte wille hie. Yn it fleantúch nei Lanzarote siet ik nêst ien fan harren. Se prate Frysk mei in groepsgenoate oan de oare kant fan it middenpaad en beide froulju wiene behoarlik op ’e rattel oer de rest fan de groep. Ik fûn it wol sa fatsoenlik om myn buorfrou witte te litten dat ik as Fries harren petear wurd foar wurd neikomme koe. Sa rekken wy oan de praat.

Ik hie in keammerke boekt yn it iennige kleaster op it eilân, midden yn it sintrum fan de âlde haadstêd Teguise. De sân muontsen dêr, ek net de jongsten mear, ferhiere foar in perioade fan minimaal trije wiken ien sel, en net mear as ien, oan in ûnnut as ik om dy tusken de fjouwer deistige bidstûnen troch ta besinning te bringen oer breklikheid en oare tekoartkommingen. Om ein jannewaris hinne bin ik altyd wurch en siik, en fielt de grûn ûnder de fuotten oan as driuwsân. It leafst bliuw ik dan op bêd lizzen om my yn selsbeklach om te draaien. Troch it jier hinne is myn ûngemak dat ik wol graach skriuwe mei, mar dat it skriuwproses in hiele heikeraazje bliuwt en it einresultaat te faak in desepsje bliket. Wat moat ik hjir no mei? It bliuwt mar oan my fêstheakjen. Moat ik der in ein oan breidzje en myn blog ûnklear meitsje, of sil ik dochs noch wat langer trochwrotte? Gewoanwei bin ik net sa twivelich en ûnwis oer myn hâlden en dragen. Ik sjoch mysels as in frijwat nochteren keardel dy’t it libben maklik temjitte komt en normaliter op basis fan heldere feiten en kleare arguminten sa syn eigen konklúzjes lûkt. Mar winters, mei dat ferdulde skriuwen of net skriuwen fan my, sit it nei myn gefoel krekt wat oars en aardich wat djipper. It wie tiid om wer ris op ’t gat te sitten foar in safolste besinning.

Elly, myn buorfrou oan it gongpaad, wie mei har klupke fan tsien froulju -har Maria Magdalena Genotskip neamde se it- op wei nei in yoga-retrête bûten Yaiza, oan de râne fan it nasjonale park fan de Lanzarotyske lavafjilden. Hoe sei se it ek al wer? Wy wolle op dat spiritueel eilân acht dagen lang yn de kunde komme en de ferdjipping oangean mei ús Godlik Frou-Wêzen. Want, sei se, eltse frou is in goadin yn it djipst fan har siel. Ik moast der muoite foar dwaan net te laitsjen om dizze klearebare ûnsin. Mar se koe it kalm en dúdlik útlizze, en it duorre net lang foar’t ik besefte dat wy beide úteinlik op Lanzarote itselde fan doel wiene: te witten komme wat ús persoanlik oanfitere om dan de krêft of ynspiraasje te finen om op ien of oare manier fierder te gean. Ik sei dat ik, foar’t safier ik mysels kende, net sa leauwich en wis net spiritueel of sokssawat bin, mar dat ik dus op sa’n manier tafallich ek myn eigen god oan it sykjen wie. Tafal bestiet net, sei se mei klam, en se sette entûsjast útein oer har spirituele reis om it froulik prinsipe fan sêft setten en frij wêzen op ’e nij te aktivearjen. Doe begûn se my fragen te stellen. Ik koe en soe en moast har doe eat fertelle oer de empiryske strekking fan myn wrâldbyld, oer dat ik as humanist dochs mar moai in bysûndere belangstelling ha foar it libjen yn kleasters, oer myn passy foar Gregoriaanske lietkeunst en oer myn jierren duorjend projekt om Spaansk yn ’e slach te krijen. Wy koene it tegearre wol pratende hâlde, Frou Visser en ik, dy fjouwer oeren op de flecht nei Lanzarote. Sy kikte op har wrâldbyld en ik op dy fan my, mar binnen de grinzen fan ús tsjinstellingen hiene wy beide, of de goaden yn ús, fan wjerskanten it noflik soarte fan oantreklikens dat se tsjintwurdich op Tinder leau ik in klik neame.

Krekt foar de lâning woe se myn telefoannûmer hawwe. Ik sei dat ik myn mobyltsje net by my hie, want neffens de bepalingen moast ik it hiele ferbliuw yn it konvint troch media-technysk ynkommunikado bliuwe. Stom fansels, om dan ek überhaupt gjin telefoan mei te nimmen. Ik moast wer ris roomsker as de paus wêze. Ik neamde wol út klearebare idelens myn blog dêr’t se wat mear oer my te witten komme koe. Mar se woe my dochs graach in kear treffe dêr op Lanzarote, en dus praten wy ôf op har frije middei, de woansdeis, om twa oere by de stjerke mei de heechste toer op of by de sintrale plaza fan Teguise. Want perfoarst gjin stêd yn de wrâld of der sil wol in plein wêze mei in tsjerke. Ik soe wol in manier fine om dy middeis foar in pear oeren it kleaster út te slûpen.
Sy stie by har genotskipsgenoaten wylst se op de koffer wachte. Ik seach har dêr sa stean, midden tusken de oaren. Net de grouste en net de lytste, net de jongste en net de âldste, mar wat in nijsgjirrige frou en wat in enerzjy. Ik hie gjin koffer by my, dat ik wie sa klear. Ik swaaide noch efkes, mar se seach my net mear gean. Bûten yn de woldiedige waarmte socht ik in taksy om my nei it kleaster te bringen.

De banken sieten hurd en it iten wie sunichjes, mar it sjongen merakels moai en ik slepte as in moalsek op in opfallend sêft matras. Inkeld dy nacht fan tiisdei op woansdei hie ik hinderlike dreamen oer hege beammen, hurde wyn en djippe gatten yn de grûn sa tsjuster as de hel. Woansdeitemiddeis om kertier foar twaen siet Elly al op de motorkape fan in grutte auto op my te wachtsjen. Doe’t se my yn de gaten krige lake se gol en joech se my in dikke knoffel. Ik sei dat se in moai kleurke krigen hie, sy sei dat ik noch wat bleek om de noas bin, mar dat se dêr wat oan dwaan soe. ‘Ik hoopje datsto mei dyn humanistyske fisy op de minskheid net al tefolle keken bist’, sei se. Ik woe witte wêr’t sy it yn de goedichheid oer hie, in wurd as keken kende ik net. Se woe der no neat oer sizze. Underweis nei Yaiza frege se nei myn dagen yn it kleaster. Myn hichtepunten wiene, sei ik, dat in grouwe hommel mei it swaaien fan myn Spaanske bibel net it rút út te krijen wie en dat ik foar de mienskip fan muontsen JOB 3 en 4 foarlêzen hie, eat dat hannele oer it ferwinskjen fan ús lot en wêrta wy yn it libben binne. Dêrnei prate sy hûndert út oer de oare froulju fan it groepke en oer hoe’t se mei-inoar alle moarnen op it meast eastlik puntsje fan it eilân de sinne opkomme seagen. Sa’t it like hie se nei dy pear dagen op Lanzarote noch mear enerzjy opdien as se fan natuera al hie.

By it resort naam se my mei nei har keamer. No komt it, sei se. Ik wol dy ûnderfine litte hoe’t it is om hjir midden tusken de lava yn de natuerlike waarmwetterboarnen te lizzen. Ik doch it alle dagen sa faak en sa lang mooglik, tusken it yogabedriuwen troch. Foar my is it suver genietsjen. Ik kom los fan dat ferrekte liif fan my en kin my dan hielendal ûntspanne. Ut dy klean, do. Hjir hast faktor fyftich om dyn gesicht, hals en skouders mei yn te smarren en ast wolst leit dêr in duster om efkes om dy hinne te slaan foar dy tweintich meter rinnen bûtenom nei de baden ta.

Ik moast it mar oer my hinne komme litte. Ik hie faak lêzen oer hoe wichtich it is om ris in kear bûten de eigen komfortsône te stappen. Blykber wie dit myn tiid en plak. It wetter wie molkeftich ljochtblau en mei de wite muorren tusken de swarte lavastiennen seach it der bûtenierdsk út. Elly stapte op ien fan lizzersplakken yn it wetter ôf en en betsjutte my dat ik nêst har komme lizze moast. Se die in swarte bril foar de eagen. Sa, no kin ik dy net sjen, dus do hoechst net ferlegen te wêzen ûnder myn eagen. Ik sjoch dy net. Ik stel foar dat wy it earste healoere efkes hielendal neat sizze. Jou dy del en lit dy gean. Untspan dy. Wês ien mei de omjouwing. Aansten sille wy prate.
In lyts setsje wie ik my noch bewust fan dat machtich bleate liif nêst my, mar ridlik gau koe ik my konsintrearje op wêr’t ik wie. It wetter fan in folmakke temperatuer, de waarmte fan de sinne fielde o a noflik, yn de fierte hearde ik harpmuzyk en nêst my begûn Elly sêft te snuorjen. Ik hie net de minste behoefte om de holle om te draaien en har oan te sjen. Stadichoan fielde it as sweefde ik yn de romte boppe de ierde. Ik seach mysels yn in komplete fredichheid, hoe moat ik it sizze, as wie ik yn folsleine harmony mei mysels. En ik fleande heger en heger en heger.

Ynienen hearde ik Elly sêftkes praten. ‘….fannacht oer dy. Do sitst as in âld-Grykske filosoof op in swarte stien boppe oan de râne fan ien fan dizze fulkanen hjirre en skriuwst mei in blauwe Bic-pin op wat in lange rol perkamintpapier liket. Dyn sinnen en dyn ferhalen binne as it lava dat oer de griene fjilden streamt. Watsto dêr skriuwst wurdt hoe langer en langer, de wyn waait as in lekken it papier oer de lavafjilden hinne. Do bliuwst mar skriuwen, ik bin de wyn en giselje om dy hinne. Ast opsjochst flean ik dyn eagen yn en sa kom ik yn dy. Ik bin dy. It is net mear in dream, it wurdt in aldermachtichst fisjoen. Ik ha dit sa nea earder meimakke. Ik bin dy, yn al dyn wêzen en it wurdt my kâld om it lea. Ik ferdwaal yn dy, wol derút, ik ha mysels ferlern. Dan tekenest in lemniscaat oan it ein fan it papier, it papier is op, do sjochst my yn de eagen en do lakest my ta. Ik flean út dyn lichem dat ik efter lit. Al mar oan wurdsto lytser. Ik fiel en ik wit: leafde is ien siel yn twa lichems. Ein fan fisjoen.

Wat fynst der fan? Neat sizze. Dit is wat ik tink, ik ha hjir de hiele moarn oer neitocht. Do bist prachtich en moai, en wiis en waarm, mar hast net it fjoer en it gebolder fan de fulkanen yn dy, do mist yntuysje en de spontaniteit fan de spylman. Bist te feitlik en te krekt, it moat dy te moai en te sekuer. Witst, dit eilân sit stiiffol spiritualiteit, oan de kop ta fol mei enerzjy. Dêr moatst foar iepenstean wolle. Moatst it oandoare om fierder te sjen as it opperflakkige. Net sa benaud, blikstiender. De wrâld is safolle mear as inkeld dat watst om dy hinne sjochst. Ast wat mear los komst fan dysels, asto dyn ûnbewuste prate litst, asto de ferwûndering oer dy hinne komme litst, dan silst ûnderfine dat der safolle oare moaie saken binne. Hoechst it allegear net te begripen, hoechst der gjin ferklearringen foar te finen. Der binne ûntychlik wichtigere saken as it feitlik alledeiske.

Mei ik dy, mei dyn nochteren humanistyske ynslach en dyn adagium dat alles psychology is, hjir fan ûnder út it wetter wei en los fan dit grouwélich liif wat tips jaan? Lês Goethe en lês Faust, lês Freud en lês foaral oer Jung en syn analytyske psychology. Doch it no mar, kinst der neat mei ferlieze, inkeld better fan wurde. Ast wolst. Also sprach Sarah Troelstra. Ik ha sein. Dit wie myn fisjoen. Dit hie ik dy te fertellen.
En foar’t daliks myn fleurige kammeraatskes wer weromkomme en ik dy by it kleaster ôfsette moat, wol ik op ’e keamer yn al myn frou-wêzen mei dy frije of mei dy dûnsje, ien fan beiden. Tagelyk kin ek. Do meist it sizze, it is dyn ferhaal.’

Dit wykein mocht ik de fernuvere tsjûge wêze fan de ynstallaasje fan twa nije, ûnmisbere gadgets foar in spantsje fan de bucketlistgeneraasje. Mei de krystsneinen hiene se inoar in Sonos Beam Intelligent Soundbar en in Google Home Personal Assistant taskikt. Foar beide tûke ynternetfanaten gie de montaazje, ynstallaasje en syngronisaasje by harren thús glêd fan de tried, it duorre inkeld mar in oardel oerke of dêromtrint. Ik seach se griemen mei kabels en ferlingsnoeren, mei it ynsprekken fan healwize sinnen om de app harren stimlûden kenne te learen en amechtich hinne en wer rinnen mei swaaiende mobyltsjes om de akoestyk fan de wenkeamer op de sintimeter ôf te begrinzgjen. In hiele heikeraazje, mar doe hiene se ek wat.

Wol heit in mop hearre? No, foar in goede mop meist my wekker meitsje. Moai, dan moat heit sizze: OK Google – efkes wachtsje op it tingeltsje – en dan freegje: fertel my in mop. Nei trije kear knoffelich besykjen hie ik it ûnder de knibbel. Sei in meganysk frouljuslûd: ‘Waarom is de olifant zo blij? Omdat hij mag dansen in de porceleinkast,’ en doe folge ek noch it laitsjen fan wat publyk. It raasde oan de protters. Moai kadootsje, sei ik tsjin myn soan, tige smûk sa’n floats frommes yn ’e hûs, mar wat moatst der mei?

Heit, it is o sa hartstikke maklik. Hear mar. OK Google, zet de verwarming op 21 graden. En blinders, ik seach de sifers op de nijmoadrige termostaat fan 20 op 21 springen. OK Google, draai de Top-2000 af, en mei twa sekonden hearde ik de Bohemian Rapsody kwadrofonysk út alle hoeken fan de keamer wei. OK Google, wat wordt het weer om 31 december om 24 uur, en ik hear oer gjin suchtsje wyn en in soad mist. Google Assistant, sei myn soan, hawwe wy dus middels de soundbar no hjir yn de wenkeamer en middels in tablet aansens ek op ús sliepkeamer. Sa kinne wy út bêd wei de ferwaarming ûnder heger sette, kinne wy al betiid genôch hearre hoe lang de files wêze sille nei kantoar ta, witte wy it waar en beharkje wy de hichtepunten fan it nijs sûnder oerein te kommen.

OK Google, frege ik, wat is een babyboomer? Een babyboomer is iemand die geboren is tussen 1945 en 1955. Na de oorlog waren de mensen erg blij dat het vrede was en dus werden er veel kinderen geboren. De wrâld en de werklikheid neffens Google, polityk korrekt en koart om de hoeke. Foar de bucketlistgeneraasje moat it libben sa yntinsyf mooglik belibbe wurde. En se koenen ris ôfsliten fingerseinen krije fan it tikjen en it swipen op harren mobyltsjeskermen. As it oraal of fokaal kin, yn de sliepkeamer of út de loveseat wei, wêrom dan tiid ferlieze mei opsykjen en skriuwen? Ik krige it yn de gaten: foar dizze foarmjouwers fan it eigen libben draait it earst en foaral om effisjinsje. Op kommando hearre sy fuortdaliks yn gearfetting wat se witte wolle. Big Brother Google filteret it oerstallige der wol foar harren út.

De nije tiid, wat kin ik der fan sizze? Ik seach de frou oan. Ik moast nijjiersdei mar wer ris fierder mei myn skriuweraasjes foar om ’e nocht, sy wol dan begjinne mei it bordueren fan in bertedoek foar wer in nije beppesizzer. Yn alle stilte en freedlik tegearre by de tiid lâns yn ús eigen fertroude, assistant-frije wenkeamer. En bytiden op ’e nij begjinne om’t it krekt wat better kin. En as it hjoed net klear komt, och, dan kinne wy it ús ek moarn nei it kuierjen noch wol oan tiid dwaan.

Ik winskje bern en alle googlers, omrinners en goefriezen, hurdfytsers en trekkerriders, bouwers en sânwurkers, plysjeminsken en ferpleechkundigen, skriuwers en lêzers, babyboomers, heiten en memmen in tige ûntspannen begjin fan de tweintiger jierren ta.

Wo bist du nun?
Ik rin efter heit en dyn mem jimme wenkeamer yn. Dêr sjoch ik dy foar de earste kear. Dy earste kear, do witst it noch. Do stiest yn de sinne foar in finsterbank nêst in swarte piano. Wat in lang ein, tink ik. Hast in koptelefoan op, in djoeren-ien. Do draaist dy nei my om. Dan hellest dat ding fan de earen en leist it yn de nekke. Do lakest my ta, mar bliuwst dêr stean.

Was siest du noch mehr?
Hoe kin ik dy beskriuwe, nei al dy jierren? In gewoan gesicht om mei te begjinnen, neat opfallends, mar kalm en konsintrearre, egaal en evenredich.  Gjin pûkels sa as ik. In noas dat in bytsje omheech krûpt, brede mûle mei lykmjittige tosken. In mûle talein om te laitsjen. Lange smelle fingers, lytsere boarsten as ik. Folle lytser. Net opmakke en middellang donker hier oant yn de nekke. Wêrom bisto sa geef en ik net? Hast in wide spikerbroek oan en in ljochtblau T-shirt sûnder fersiering of tekst. Ik fiel my ynienen wat suterich yn myn feale spikerbroek en blommich blûske. Seist hi Tineke, wie geht’s. Ik sis samar yn it Dútsk gutentag. Pakst in wite stôk yn dyn linkerhân en rinst twa, trije stappen by de piano wei op my ta. Do sjochst nei in plak krekt boppe myn holle. Dan stekst dyn earm út. Ik jo dy de hân. Dus do bist echt blyn, tink ik, hartstikke blyn.

Und weiter?
Wy sitte mei ús fjouweren op twa swarte banken yn de keamer. Ik sit tsjin dy oer. Dyn donker hier glânzget yn it ljocht fan bûten. Der komt tee mei cake op tafel. Dyn mem jit in lyts wolkje rjemme yn de tee dat as in mearfâldich wûnder njonkelytsen eksplodearret. Heit seit wat oer hoe wichtich en ferneamd tee hjir yn Friesland is. As in soarte fan ritueel. Wêrom wist ik dat net?
‘Moatst Tineke no har keamer mar sjen litte’, seit dyn mem. Ik wit net wat ik fan har tinke moat, sy docht hiel aardich, mar hâldt har op in ôfstân. Wol se ús kwyt út de keamer? De trep is lang sa steil net as dy fan ús, litst dyn stôk ûnder stean. De keamer dêr’t ik sliepe sil is minstens oardel kear sa grut as thús heit syn sliepkeamer, mei in breed bêd en stik of fiif sierkessens. Posters fan boaten oan de iene muorre, ôfbyldingen fan labyrintysk fersierde letters út âlde manuskripten op de oare. In iepen kast mei trije, fjouwer planken fol boeken en twa mei byldsjes fan stilearre minsken sûnder earmen. Sjochst dy byldsjes, hear ik dy freegjen, dy hat myn mem makke. Meine Mutter. Ik rûk krûdnagel en sitroen. Ik sjoch dy oan. Wat praatsto maklik, hoe is it mooglik dat in famke fan omtrint myn leeftiid sa treflik Dútsk prate kin. Do hast in dúdlike stimme. Ik snap it measte fan watsto seist. Do setst myn koffer nêst it bêd. Sjoch, hjir yn dizze kast kinst dyn klean kwyt. Ik ha gjin klean om op te hingjen, sis ik, ik pleur it wol yn in hoeke. Dan de badkeamer, modernbrún. In badkûpe en in brede dûs. Dêrnei dyn famkeskeamer. Ik sjoch twa gitaren tsjin in muorre, op in kast leit in dwersfluit en dernêst op de flier in fersierde Afrikaanske trommel; op it buro stiet in mânske bânrecorder en der leit dik muzykpapier mei puntsjes en streepkes, op de planken gjin inkeld boek, wol in soad lp’s, in hiele bulte platen, ik sjoch in Aiwa stereotoer mei swarte speakers dernêst. Do setst my del yn in learen draaistoel oan it buro en giest sels op it bêd sitten, in bêd mei in effen-oranje sprei. Wy prate, do yn it Dútsk, bytiden yn it Ingelsk en letter sels yn in plat-Dútsk dat wat fan it Frysk hat. Ik besykje Dútsk te praten, mar as ik stadichwei yn it Frysk praat kinst eins it measte ek wol ferstean. Do fregest my fan alles en ik antwurdzje. Oer myn freondinnen en oer it kuorbaljen dêrt’st neat fan snapst, oer de tophûndert fan Radio Veronica en oer myn skoalle. Do lakest, do lakest maklik en faak. Dyn laitsjen stekt my oan, ik wurd wat losser, minder bang om Dútske wurdsjes te brûken. Ik begjin mear te kletsen. Ik sis dat ik letter dokter wêze wol en do, do hast it oer de Hochschule für Musik yn Bremen, dêr’tst al in jier Gesangausbildung folgest en ik sis dat ik net sjonge kin, sa falsk as in roek en gjin gefoel foar toanhichte, mar dêr wolst it perfoarst net mei my oer iens wêze. Ik freechje hoe’t it ferline jier siet mei dyn eksamen fan skoalle, ast hjir yn Dútslân ek sa freeslik folle lêze moatst en ik sis dat ik as in berch opsjoch tsjin it wrakseljen troch it drege Dútsk. Ach ja seisto, das wäre für diese Woche unser projekt sein, oder? Hoe sille wy dat dwaan? Ik helje út de koffer yn myn keamer de advyslist fan ús learares foar de ferskillende literêre tiidrekken, nim it mei dy troch en dan moatsto ynienen ferskriklik laitsje. Pakst in gitaar, giest stean en begjinst te sjongen.

Es waren zwei Königskinder
Die hatten einander so lieb,
Sie konnten zusammen nicht kommen,
Das Wasser war viel zu tief.

Nei wat ik no wit fan it libben, leist mei it sjongen fan dit liet doe, yn dy jonge tiid fan fyftich jier lyn, in selsbewustens yn dyn sjongen as hiest nea oars dien. Nei de acht kûpletsjes moatst wer gol laitsje. It favorite ferske fan it famke Enna von Königsfeld seisto, wie verrückt dat jimme krekt dit berneferske lêze moatte foar it eksamen, ach du lieber, wy sjongen dit al op de legere skoalle. En mei dy list sil it ús beide wahrhaftich ek wol goed slachje.

Op it skip mei foar har oer de twa troude frouwen út de Himrik dy’t beide yn harren eigen wrâld sitte, lêst Tineke fierder oer it wurk fan oare skriuwers dy’t se doe op oanwizen fan Enna op har list setten hat. Brecht syn Geschichten von Herrn Keuner, Emilia Gallotti fan Lessing, Zweig en Kleist, Ein Hungerkünstler fan Kafka, it prachtige Siddhartha fan Hesse. Hans Fallada mei syn Kleiner Mann, Was Nun. Erna, wit Tineke noch, wie ek o sa wei fan it Nibelungenliet, oer Siegfried, der helt ûz Niderlant, dat neat mei Nederlân te meitsjen hie, en Kriemhilde, dêr’t sy as jonger famke har sa mei identifisearre hie. Wat hie Enna ek al wer sein oer dy Wagner? Obligatorisch, ferplichte kost, fan it konservatoarium út wie it doel om oer in heal jier yn Bayreuth de syklus fan de Ring des Nibelungen fiif dagen efterinoar by te wenjen.

‘Sjoch, dêr leit ús hotel, op de kreefteklippen,’ seit Foke, nei’t se tsjin tsienen by it eilân oerstapt binne op in Börteboot en sy nêst inoar op de hurde houten bank it lêste stikje troch de haven farre. ‘Om tolve oere hinne sitte wy dêr te middeisiten yn de sêre, en lekkere Merlot dat se dêr hawwe! Ik soe sizze, kom by ús sitten!’
‘No, tank foar de útnûging, mar ik wit it noch net. Ik winskje jim al fêst in goede fûgelwacht ta.’ Dizze dagen wit Tineke hiel goed wat se wol, ek al seit se lang net alle kearen wat se tinkt.

Wer bist du, Tineke?
Dein Ansichtssendung aus Fryslân, die ehrliche Seele. Ik bin dyn eagen. Ik bin dyn earste en lêste leafde. De meireizger yn fertrouwen. It fjirde klasse HBS-provinsjaaltsje, dy’t foar it fak Dútsk der sa min foarstiet dat se de suggestje om yn dy ûneinige fakânsje in wike by heit syn Dútske kunde te útfanhûzjen wol serieus nimme moat. In skruten famke dy’t woe dat se wie as har heit, want dy wit wat er wol en seit wat er tinkt.

Wo bist du jetzt?
Yn Jever, yn Ost-Friesland. Noch nêst heit yn ús ein dy’t er krekt parkearre hat foar jim hûs. It is fiif oere middeis, oan it ein fan augustus. De dei dat ik dy foar it earst sjoch. It is ferrekte waarm, ik swit ûnder de earmtakken, myn blûze plakt oan de rêchleuning en ik ha pineholle fan it sigen troch it iepene sydrútsje oan myn kant fan de auto. Ik bin wurch fan oeren riden út Fryslân wei. Op dit stuit ha ik hielendal gjin nocht om in ôfgryslik lange wike yn Dútslân by poerfrjemde lju te bliuwen. Ek al hjit it hjir Friesland. Myn fertroude eangsten spylje wer op. Ik wol hjir net wêze.

Was siest du?
Jim houten hûs. It is by dy hiel oars as by ús thús yn St. Jabik. Jim wenning is grutter en folle moaier, de tún leit der oprûme en kreas by, mei it milimetere gers dêr’t gjin bledsje op leit en stokrjochte, skerp ôfstutsen gersrântsjes. Tsien meter oan poerwite en deaskjinne túntegels, it docht my yn dizze sinne sear oan de eagen. Ik fiel my no al ûnwennich hjir, it is te unheimisch, te sjyk, hjir hear ik net thús. Heit iepenet de autodoar en stapt út, kwyk foar syn dwaan. Ik kin beswierlik allinnich yn de auto efterbliuwe. Hy pakt myn âlde grize koffer fan de efterbank, in swier kring fan foar de oarloch, mar yn heit syn hannen liket er licht en hânsum. Heit rint jim túnpaad op, ik efter him oan. Ik bin mar in bytsje langer as heit en faai de roas fan syn skouders. Noch foar’t heit oanbellet iepenet dyn mem de houtlakke foardoar mei it donkere ribbeltsjesglês en seit glimkjend Herr Aaninga und Fraulein Tineke, herzlich Willkommen! Dyn mem stelt har oan my foar as Frau Von Bülow bis Königsfeld. Sy is wol in kop grutter as ús, heit fertelde ûnderweis al dat sy wat in Walküre is en fan komôf, mar ek in baas pottebakker, dy’t earder en better as him nije techniken yn de fingers hat. Mei de earste stappen yn de brede gong rûk ik wriuwwaaks, mar ek wat wolris ferrikke fisk wêze kin.

As Tineke werom komt hawwe beide froulju de torte der al yn skobbe. Foke lêst in tydskrift dat Dronewatch hjit en Jildou is wer dwaande mei har mobyltsje. In spultsje fan fallende blokjes, sjocht Tineke. Se nimt har plak wer yn en skoot de rêchsek fierder de bank op nei it raam ta.
‘Is alles yn oarder?’ freget Jildou.
‘O ja, hear. Smakke dat gebak wat?’
‘Poerbêst. Lit dat mar oan de Dútsers oer. Lekker spul hjir. Ik mei oars wat graach yn Dútslân wêze, foaral yn sa’n krease Konditorei. Hjir kin ik de minsken teminsten ferstean en is alles treflik regele. No ja, útsein de wifi dan.’
’Ordnung muss sein?’
‘Leafst wol, ja. Ik bin kreamfersoarchster. Mei sa’n poppe yn it alderearste begjin wolst it sa goed mooglik yn oarder ha. Hygiënysk en skjin. En ik kin jo sizze dat it dêr tsjinwurdich hiel wat oan mankearret. Guon jonge froulju witte bygelyks net iens wat útwringen is.’
‘’Rust, reinheid en regelmaat,’ sei ús mem yn sokke gefallen.’
‘No, dêr is neat oan feroare.’
‘De memmen en de beppen binne mar wat bliid as Jildou nei in pear dagen wer opkrost, se hawwe dan mear as it liif fol fan har better witten,’ seit Foke, sûnder fan har tydskrift op te sjen. Jildou reagearret mei in lichtsjes oplûken fan in skouder.
‘Soest better witte moatte, leave,’ seit se.
‘Ik wie operaasje ferpleechkundige,’ seit Tineke. ‘Yn it operaasjesintrum fan it Akademysk Sikehûs. Dêr binne it allegearre protokollen en fêste prosedueren en werklik alles moat rinne as it spoar. Ik bin ek sa’nen-ien dy’t witte wol wêr’t se oan ta is, wat my te wachtsjen stiet, mar úteinlik pakt alles dochs wer oars út.
Foke leit it tydskrift oan de kant. ‘Hasto yn it sikehûs wurke? Ik siet by Philips, op de marketing fan de ôfdieling Consumables and Accessories. Ik ferkocht medyske apparatuer. Mar dy hiele ôfdieling bestiet net mear. Fuortsanearre en opdoeke. Sa giet dat dan. It wie wat in hoannich wrâldsje, ik moast alle dagen mei de skerpe kant boppe, mar dat lei my wol. Ik hie te meitsjen mei it nijste fan it nijste.’
‘No, Foke hat in goede regeling krigen, hear! Trije wike lyn mei fjouwerensechstich der definityf út en mei fol lean, wa kin dat noch sizze tsjintwurdich,’ seit Jildou.
Foke iepenet har rêchsek en hellet der in doaze út. ‘Sjoch, dit ha ik ik krigen doe’t ik ôfskied nimme moast. In miniatuer drone mei de bêste kamera dy’t der is. Made by Philips, yes! Dy wol ik op Helgolân útprobearje by dy fûgels op de kliffen. Ik tink dat ik sa spektakulêre bylden meitsje kin.’
‘Mei dat eins wol?’ freget Tineke. ‘Ik ha begrepen dat der aardich wat restriksjes binne en dat der faaks yn natuerreservaten no-dronezones binne.’
‘Op Helgolân kin it wol, mar net fan te tichtby. En oars, dit ding is net folle grutter as in fûgel en sa stil dat gjinien it yn de gaten hat dat er yn de lucht hinget.’
‘Foke hat de lêste wiken folle mear nocht om mei dy drone om te kloatsjen as om wat oars te dwaan.’ Jildou laket wat sunich en sjocht Tineke oan. ‘En dêr bin ik dan al fjouwer jier mei troud, hoe hâld ik it út?’
‘Folhâlde! You can do it!’ Tineke hat sa stadichoan wat har nocht fan de fittery tusken it troude stel. Ik moat derfoar oppasse, tinkt se, dat ik net in soarte fan katalysator wurd yn dit fraai houliksfeest. Eins wol se har it leafst in setsje ôfslute foar de omjouwing en dus hellet se it boek dêr’t se mei op healwei mei is út har rêchsek.
‘Wat lêze jo dêr?’ It is wer Foke dy’t fan alles witte wol. Tineke lit har it ljochtblauwe kaft fan it boek sjen, Kleine deutsche Literaturgeschichte. ‘Dat is grif drege kost?’
‘Falt wol ta,’ seit Tineke. ‘Op de HBS wie ik gjin lêzer, mar ik moast wol in soad boeken lêze foar myn literatuerlist. Ik hie de pest oan lêzen, mar op in stuit krige ik der samar wille oan. Dit boek bringt dat wer wat werom, it begjin fan myn ûntdekkingsreizen yn de wûndere wrâld fan keunsten en kultuer.’
‘Tafal bestiet net!’ Foke hellet in brosjuere út har tas. ‘Sjoch, yn dit hotel sitte wy op Helgolân. It makket reklame dat it neat minder is as in literatuerhotel. Hoe sit it ek al wer? Ien of oare Helgolanner skriuwer hat in boek skreaun mei de titel Der Leuchtturm auf den Hummerklippen. Dêr is it hotel nei ferneamd, Auf der Hummerklippen. In Hummer is in kreeft, ha ik my fertelle litten. Alle keamers hawwe de namme fan in lokale literatuerfiguer. Sokssawat soe dan krekt wat foar dy wêze.’

wurdt perfoarst fuortset

Jean is al wer tritich jier werom yn Brabân, yn it doarp dêr’t syn heit lyk nei de oarloch in populêre KVP-wethâlder wie. Sofie bleau efter yn Amsterdam, tsjintwurdich hat er Marlies dy’t foar him itensiedt en foar it oare him meastentiids gewurde lit. Dêrom steane der twa BSA motorblokken yn de wenkeamer, efter yn de tún stiet in jûkel fan in garaazje mei trije Harleys fan foar de oarloch en in Volvo Amazon Combi út 1965, dat er de lêste fyftjin jier as projekt mei iepen ein tusken de bedriuwen troch sels persoanlik revisearre hat. Neffens him sitte der op ’e roai mear as 20.000 oeren yn.

Jean is sa’n-ien dy’t bygelyks it prinsipe fan in fersnellingsbak mei overdrive sa simpel útlizze kin dat ik net inkeld it idee ha dat ik it snap, mar sels dat ik sa’n putsje ek maklik folbringe kinne soe. ‘Moatst gewoan de tiid nimme en logysk neitinke. As it net slagget, op ’e nij begjinne’. In wike lyn hat er mei dy auto op in iendeisfergunning nei it RDW yn Den Bosch ta west. It is in ferhaal apart hoe’t er dêr in dei lang stomprûn op út de noazen frettende amtners, mar it einresultaat is wol degelik dat er sûnt woansdei einlings mei syn Volvo P221 wetlik de dyk út kin.

Marlies hat sa har eigen hobbys. Neist itensiede, pianolessen, it foarsitterskip fan it sjongkoar, alles witte wolle fan Hermans, Reve en Mulisch, it coachen fan froulju dy’t fêst rinne yn baan of relaasje, it sammeljen fan porslein, har grientetún en it skriuwen oer art nouveau hat se ek om de trije moanne in gearkomste fan har filosofyclub. De ien nei lêste skriuwer-filosoof dy’t it groepke noch foar de simmerfakânsje besprutsen hat is der ien dy’t oertsjûgjend skriuwt oer de foardielen fan it kuierjen op de nochteren mage. No falt Jean syn sûnens net ûnder Marlies har belied fan it is my wol bêst mei dy: heech of leech kin er springe, mar meirinne moat er. Sa’n trije kertier yn in pittich tempo -inkeldris fiif minuten minder by reinich waar-, en it is Marlies wol tafertroud dat se alle dagen fan de wike om en troch it doarp in oare rûte nimme .

Dat sa komme se ien kear yn de wike troch de Trompstrjitte en dan wiist Marlies eltse kear Jean wer op de blinders moaie artdeco foardoar op nûmer njoggen, in doar dy’t yn har eagen sûnder mis de moaiste foardoar fan it doarp wêze moat. Heakse linen, glês-yn-lead, de moaiste tierelantijntsjes, steatlik donkerblau fan kleur, orizjineel koperbeslach, fiif bewurke traaljes foar in nei binnendraaiend rútsje op eachhichte; foar Marlies is dy moarnsdoar tongersdeis likernôch it hichtepunt fan de dei.

Fan ’e wike hinget der op nûmer njoggen samar in Gammagefal fan trettjin yn in dozyn yn it kezyn en leit de âlde prachtige foardoar as weismiten smoarchte plat yn it gers. Marlies sjocht Jean oan, Jean sjocht Marlies oan; hûndertfyftich euro maks sizze se tsjin inoar, en sûnder fierder gedoch rinne se nei de saaie donkergrize doar en skilje oan. Marlies freget de jongkeardel mei tatoeaazjes op de ûnderearms wat er fan doel is mei dy prachtige âlde foardoar, wiswier de moaiste foardoar fan hiel it doarp. Dat âld kring, seit dy fint, dat domme ding kinne jimme foar twa tientsjes meinimme, leaver hjoed as moarn. De hân derop, seit Jean yn syn gemoedlik Brabânske tongfal en fûstket de man wol sa stevich dat dy syn tatoeaazjes automatysk ta libben komme.

Se rinne streekrjocht nei hûs. Marlies wol ha dat Jean fuortdaliks mei de Volvo op paad giet, mar Jean hat, lykas alle moarns, honger as in hynder en yn sokke gefallen is it Marlies dy’t heech of leech springe kin. Jean leit de efterbank fan syn Volvo foaroer en hat sa in platte laadbak fan krekt gjin twa meter. Eefkes letter steane se beide foar nûmer njoggen yn de Harry Trompstrjitte. Tegearre tôgje se de swiere massive doar de auto yn. It stekt tweintich sintimeter út, mar it is in Volvo, hein, de efterdoar bestiet út in ûnder- en in boppeflap. Op wei nei hûs, noch gjin twa minuten riden, blierket Marlies sa bliid as in bern en stjit mei har fûst tsjin Jean syn earm. Yes! ropt se, yes yes! Foar Jean is it dan oft dy 20.000 oeren krewearjen oan de auto mei dizze doar him al útbetelle hat.

Mei ús skriuwerskollektyf komme wy, skriuwers fan om utens, om de twa moannen in wykein yn de omkriten fan Utert byinoar om op sûne distânsje fan Fryske grûn en gedonderjei te petearjen oer de essinsje fan it skriuwen yn ús moerstaal. Om de stimming deryn te krijen begjinne wy steefêst sneontemiddeis om fjouwer oere presys mei in oere sjongen út de fiifde druk fan it Algemien Frysk Lieteboek fan âlde en nije sangen, om dêrnei o frede en gjin ein grutsk te sitearjen út it meast magistrale fan it nijste eigen wurk, want de iene nei de oare yn ús yllúster selskip mei o sa graach it eigen lûd hearre.

Nei de pizza of de paella -mar dan binne wy al fier de jûn yn-, bekfjochtsje wy as mosken yn it sân oer bygelyks nut en needsaaklikens fan it yn ferset kommen tsjin de misstannen dy’t folgje út neo-liberale kapitaalferneatiging fan oerleverjende wearden, skriuwe wy opnij in haadstikje yn ús snústerich fraachleardersboek oer bygelyks hokker foarm it meast ferfryskjend is: suverheid of suverens, of krimmenearje wy oer de flaplûken en falkûlen fan it skriuwen fan eroatyske teksten. Guon sykje dêr yn de frijheid fan keunstsinnige krêftfjilden it uterste fan de paslikheid op, of geane der rebelsk oer hinne, oaren bliuwe leaver binnen it feilige frame fan boargerlike gefoelichheden.

Soms sis ik ek wolris wat. Op ús lêste gearkomste ferline wike frege ik my yn oprjochtens ôf wat foar my as hetero-man op jierren mooglik morele ymplikaasjes binne by de beskriuwing fan seksuele hannelingen tusken frouwen ûnderinoar. Ik fertelde dat ik aardich op gong wie mei in ferhaaltsje oer twa fammen, dy’t tegearre ûnder mear de leafde en de lichaamlikheid ûntdekke. Hoe oprjocht is it, frege ik skruten, en ‘kin ik it meitsje’, om út myn fantasy wei yn details sok in yntimens te beskriuwen, in ynlikheid dêr’t ik feitlik gjin weet fan haw?

Ik hie witte kinnen dat as ik skriuwers wat freegje, ik de fragen dûbeld werom krije sil. It binne krekt minsken. It selskip fan fjouwer frouwen en trije mannen, de iene mei noch mear ûnderfining as de oare, gie der ris goed foar sitten. Se fregen my it himd fan it liif en de broek fan it gat. Want wat wie ik no eins fan doel mei dit ûnderwerp, op dizze wize en mei dizze persoanen, en wêrom siet it my dwers? En siet it my eins wol dwers? As wiere coaches spegelen se my myn swakten, myn seurderich selsbeklach, myn ynterferinsjes en myn projeksjes.

No ja, de skriuwer moat it úteinlik sels meitsje, binnen de grinzen fan syn yntegriteit -of fan syn yntegerens, dêr wol ik mis nei wêze-, mar se hawwe tasein dat se it uterst doel en perspektyf fan myn fiersicht blinderse goed yn de gaten hâlde sille, myn Utertske kollektyfgenoaten. Ik doch it der foar.

Se stiet op it boppedek fan de boat dy’t krekt nei achten it haventsje fan Hooksiel ferlit en mei in rûme bocht oer bakboard de Waadsee opfart. It ôffarren wol se foar gjin jild bûten op it dek misse. Fyftich jier lyn hat se om dizze tiid hinne ek sa stean, ta de teannen út fereale op it famke nêst har, dat wol sa út de skroeven wie oer de sâltige seelucht, de lûden fan de mastersfûgels en it libbene praat fan de bern om har hinne dat sels har eagen flonkeren. By dy bern hiene twa heiten west mei in aparte Dútsk tongfal. Fier út it suden wei, sei Enna, dy’t in ear hie foar dialekten yn har taal. In oere letter, midden op see, sil se fleurige ferskes sjonge mei de twa húshâldingen út Beieren, wylst de heiten en memmen de iene sigaret nei de oare smookten. Deutsche Frauen, deutsche Treue, deutscher Wein und deutscher Sang. Sjekjes, Tineke hie thús yn Sint Jabik by De Groot yn de winkel krekt in pear dagen earder, sûnder dat har heit it wist, har earste pakje Samson heal swiere kocht, mar fan smoken kaam neat om’t Enna in hekel hie oan de lucht fan tabak. Nei al dy jierren hat se gjin idee wêr’t doe dat amper oanbrutsen pakje bedarre is. It sit har wat yn de wei dat se dit net mear wit, se wol graach leauwe dat se troch de tiid hinne alle details fan dy fjouwer bestindige dagen yn Dútslân ûnthâlden hat.

Yn de rij foar tee stiet se efter twa froulju mei griis hier. Ien fan beide, de lytste en de grouste, bestelt twa kappucinoos, und die beide grosse Kuchen dort bitte, yn in dúdlik Nederlânsk aksint. De frou wol mei har pinpas betelje, mar dat kin hjir net oan board. Tineke heart har fersuchtsjen.
‘Stomme Dútsers,’ seit se sêftkes yn it Frysk tsjin de frou nêst har.
‘Ssst, stil do,’ reagearret de oare.
‘Tsja, Dútslân, hè,’ seit Tineke meilibjend, wylst se har lichtsjes tusken beide froulju foaroer jout, ‘se binne hjir noch net sa fier as by ús.’
‘Brek my de bek net iepen. Aansten op Helgolân is it ynternet ek striemin, as it teminsten noch krekt sa beroerd is as de lêste kear. Se soene it fan de winter ferbetterje, fertelden se ús ferline jier, mar wy moatte it earst noch sjen, net Jildou?’ De frou betellet kontant en draait har om mei de kofje en twa parten Schwarzwalder Torte op it blêd. Se bliuwt efkes skean foar Tineke oer stean. Se hat slimme pûdeagen, sjocht Tineke. ‘De moffen binne technysk freeslik tûk, mar ynternet en goede wifi is hjir yn poepelân noch gjin gefundenes Fressen,‘ seit de frou, it lêste krekt wat te lûd.

Mei de tee en har rêchsek mei ien bân oer de lofterskouder siket Tineke in lege bank om foar it raam te sitten. Romte genôch, de measte passazjiers bliuwe boppe. Se is bliid dat se sit, it brekt har soer op en de kramp yn har rjochterkût wol mar net fuort. Daliks mar wer in magnesiumpiltsje, tinkt se, dat kin der ek noch wol by. Se sjocht nei bûten. It wurdt in moaie dei. Der is amper in suchtsje wyn, de see is griisflak en bûten har hoarizon leit it ûntsachlik ein. Se sjocht harsels hjoed net foar de earste kear ûnder eagen. In hazze is dapperder, giet it troch har hinne.
‘Wy meie hjir wol by jo sitten komme, tink? In frou allinne is ek mar allinnich sei ik tsjin Jildou en Jildou seit ek net al te folle.’ De froulju wachtsje net op har reaksje, se skowe al foar Tineke oer de bank yn. ‘Jo hawwe oars ek net folle spul mei, jo bliuwe dêr net sa lang, tink? Dit is Jildou myn frou en ik hjit fan Foekje, sis mar Foke. Wy binne beide fan de Himrik. En jo?’
By de les, Tineke, tinkt se. Knop omdraaie en meidwaan mei dit moaie stel, úteinlik ha ik dit sels útlokke. ‘Ik wenje yn Utert, mar ik kom fan Sint Jabik. En ik bliuw mar in pear oeren op Helgolân. Ik wol der wat omkuierje, de kliffen beklimme en om fjouwer oere dan wer de reis werom. En jimme?’
‘Fûgels sjen. Alken, ganten, fûgelkeninkjes. Fjouwer dagen lang. Wy binne eins wat te let, juny is in bettere moanne, mar Jildou hjirre wie doe net rjocht by it spul en moai waar wie oars. Dat sadwaande.’
‘Ferjit net de Helgolânske húsmosk en de lytse bosksjongers. Dat binne de moaiste. En foaral net de jonge seekoeten dy’t harren fan de kliffen fan sechstich meter heech falle litte.’ Jildou hat in opfallend skril lûd en lytse skerpe eagen.
‘Ja hear, Jildou is de bêste fan ús twaen as it om dy ferrekte fûgels giet,’ seit Foke.
‘Fûgels dy’t harren falle litte? Hoe hawwe wy dat?’
Jildou sjocht Tineke in bytsje begrutsjend oan. ‘Dat jo dat net witte! Helgolân is der fier om ferneamd. It sit sjesa, dy jonge fûgels kinne noch net fleane, of hawwe dat yn alle gefallen noch net dien. Mar it sit wol yn harren om te fleanen, it binne op it lêst fûgels fansels. Dus wat dogge se? Of wat moatte se? Se kinne der net ûnderút. De âlden wippe, cold turkey, de jongen sa oer de râne fan de klif de djipte yn. En hup, dêr fleane se hinne. Sa binne de krêften fan de natuer. Moai net? Dêr kin ik wol sa bliid fan wurde.’
‘Tsjonge Jildou, dat wie samar in hiele speech, famke. Dat bin ik net sa wend fan dy.’ Jildou sjocht Foke sûnder útdrukking oan en pakt dan har mobyltsje. Foke rjochtet har wer ta Tineke. ‘Dus jo komme net foar de fûgels? Ek net foar de taxfree sigaretten lykas de measte minsken om ús hinne, gutbürgerlich as se binne?’
‘Nee hear, ik wol der gewoan wat omswalkje. De namme is Tineke Aaninga. Sis mar do. Ik ha der ien kear earder west, jierren en jierren lyn. In minske op leeftiid wol bytiden ris werom nei wat west hat. Fûgels dy’t harren falle litte om te learen fleanen, dat is my ek wat! Dat sil net alle kearen slagje, bin’k bang?’
‘Jawis wol!’ seit Foke. ‘Wat tochten jo dan? Dy fûgeltsjes kinne echt wol fleane, it is foar dy jonge skiters inkeld in kwestje fan oandoaren.’
‘Nee, net alle kearen,’ seit Jildou, ‘se hawwe it wol ris útrekkene, omtrint ien op de njoggentich of sa falt te pletter op de rotsen. Dêr kin ik persoanlik net sa bliid fan wurde’.
‘Ik oars ek net,’ seit Tineke, ‘sjoch, it jout my gewoan pikefel. En ik moat nei it toilet, bin sa werom.’

Op it húske sit Tineke mei de holle yn de hannen. As bern, mei in jier of njoggen, hie se mei oare famkes in klupke mei de namme Klein Maar Dapper, KMD. De âldste fan it groepke, har buorfamke, hie fjouwer âldere broers, dat der leine dêr steapels Old Shatterhands en Arendsoog boeken oer de flier. ‘Dapper’ wêze wie foar Tineke eins in ûnbekend, abstrakt begryp, se koe har der lange tiid gjin foarstelling fan meitsje. Dapper is dat wat myten sizze, boeketaal foar yn de riddertiid. En hoe kinst dapper wêze ast hichtefrees hast en bang foar it nije en benaud foar it tsjuster? Flink wêze, dat wol, want dat moat foar de minsken oer. Flink wêze, sei har heit altyd, dat is net krimmenearje.

wurdt miskien fuortset

Wêr bin ik? Sil ik lizzen bliuwe of sitten gean? O ja, hjir bin ik. Op bêd yn myn keamer. Yn it nije hûs. Wêr is it húske? Dêr is de doar. Net dan? Wat moat ik no? Earst mar ris oerein komme. Fuotten op de flier. Au, myn teannen! Wat wie dat? Myn skuon. Wat woe ik ek al wer?

Werom op bêd leit er op de rêch mei de eagen iepen. It nije bêd, ienpersoans mei fleurich sprei, kin elektrysk omheech en omleech, mar foarearst is soks net nedich. As hâldfêst pro memoarje steane op it bêdkastke yn dizze foar him noch amper benei te kommen keamer in fertroude nachtlampe en it bûsljocht fan út syn jongestiid. Fjouwer dagen wennet hy hjir no, frjemde en drokke dagen, lange dagen, tefolle nije gesichten. Alles is oars. Op stân, seine se. Wennest no op stân, yn it ferboude hearehûs oan de râne fan de Stêd. Santjin fjouwerkante meter op de earste etaazje, útsjoch oer in mei hjerstbledden oersljochte noch keale tún. Tante Gar har ebbenhouten kleankast tsjin de muorre, it keukentaffeltsje yn de fierste hoeke by it rút, op de finsterbank trije fleskes wolkomblommen dy’t oerbleaun binne fan de iepen dei mei mannen yn strakke pakken, laitsjende froulju oan de wite wyn en in wethâlder mei in skjirre en net te fersteane sêfte wurden. Hjir yn de keamer gjin romte foar syn boeksamling, gjin plak foar omke syn swiere hingklok en gjin kapstôk om in jas oan op te hingjen. Der mei net in spiker of skroef yn de muorre. Om mar wat te neamen.

Wat moat ik? Klean oan. Stjonkt de ûnderbroek? Net al te plakkerich: oan dat ding. De nije sitte my te strak. Donkergrize ûnderbroeken, hoe komme se derby! De kleankast, wêr is de kleankast? Efter my. Alles leit der nuver hinne. Dit binne T-shirts, dat myn ribflewielen broeken. Knûkerfrije nije dingen, yn it swart! It boppeste dan mar. Toskpoetse, no of aansten? Wêr binne myn skuon? Of de sloffen? OK, no de doar iepen. Efkes sjen, wêr moat ik hinne? Rjochtút of hjir de hoek om? Wêr is de trep? Heden, de brike buorfrou mei de rollade. Dêr stiet se by de lift te knoffeljen. Dat frommes hat har juster withoefaak bekend makke. Hoe hjit it minske ek al wer?

It doarp oare kant de Stêd wie in noflike mienskip. Foar sa lang it duorje koe. Waarm en belutsen. Elkenien koe de mûnder fan de nij opmakke doarpsmole. Dêr fielde hy him mei de tiid folslein thús, nei tweintich jier krewearjen yn in iensume poldermole op in romte fan rivierklaai. Alle tongersdeitemoarns de verzoamelstee foar de âlderein yn it doarpshûs. De kompjûterkursus mei skoaljuffers op pensjoen, dy’t harren mar wat graach oer him bekroade. Hy, de lykmjittige âldfeint fan noch mar 75, fan sa is it en net oars, fan doch mar gewoan, fan de fersliten klean. Mar flugger as mooglik achte kamen oanfallen fan panyk, as hy him dei yn dei út samar net mear allinnich rêde kin. Yn trije wike wie it beskikke. Ferhúzje nei in splinternij ferpleechhûs yn it suden fan de Stêd, spesifyk foar alzheimerpasjinten en bestindich sa lang as hy noch tiid fan libben hat.

Nei de tee mei bûtercake ûnder yn de dûbele wenkeamer mei twa iepen hurden rin ik efter him oan nei syn keamer. Trep rinne giet dy goed ôf, sis ik. Ja, wat tinkst, ik ha altyd treppen rûn yn myn mûnen, de iene noch steiler as de oare. Hy rint foar my út, mar wifelet by syn keamerdoar. Moat ik hjir hinne of dy kante op? Dit is dyn keamer, sis ik, en sûnder erch jou ik him in triuwke yn de rêch. No sis, wat bisto dominant, moatst my net sa triuwe. Ik lit my ferdoarje net twinge, seit er. Hy hat hielendal gelyk fansels. It draait wer ris om macht en ûnmacht. Inoar yn syn wêzen litte, is dat ek net wat frijheid is?

En Preach!, do Motherfucker
do kerbûste ûnderdrukker
fertsjinje mar de hel oan ús
rop en raas heech fan dyn krús
set protterjend fan de dakken
dysels mar fake te kakken
want aansen sitst as tjirrich lot
foar heechferrie yn it deakasjot

In Peace do Motherfucker
de yn de modder drukker
de gjin belestingbeteller
do dribbelkontige delheller
it sokses as presidint
it sjeny sûnder presedint
swarthanneler fan wat ljocht is
bûger fan dat wat rjocht is

Impeach dy Motherfucker
it wêzen de oppernukker
prins fan it kwea
dweper mei it biddelbrea
kening sûnder klean
keizer fan it joepsk fergean
priizger mei falske tonge
fan dy sille wy sjonge

 

Us doarp hat oant âldjiersdei wer in ramsj yn de haadstrjitte en op de dei dat dy winkel yn jûchheistimming iepene die ik in bêste haal út de earste lêch. Yn de wike dêrnei fernaam ik yn petear mei twa kunde dat wy trijen dêr út klearebare nostalgy itselde boek kocht hawwe. Myn buorman de boekhâlder kocht it ta syn nachtmerje-oantinken fan Mitnachnebstsamtundso-weiter en foar myn kuiermaat de sosjolooch wie it in persoanlike died (‘in lytse belidenis’ sei er sels) ta de neitins fan fjouwer jier deeglik ûnderwiis as útwei foar ambysjes en selsûntjouwing. Ik ha it oer De MULO, fan Wim Daniëls (2018 Prometheus Amsterdam, ISBN 978 90 446 3711 3).

It boekje hat as subtitel De karriêreskoalle foar it ‘gewoane’ folk en dêr is mar ien wurd tefolle mei sein en dat is it wurd ‘gewoan’. It folk is it folk, liket my, asto it ek noch as ‘gewoan’ merkbietst dan spilest mei in populistysk selsbegrutsjen dat folslein oerstallich is. De ‘echte’ Fries is lyksa in ûndûbeldsinnich tautologysk pleonasme sûnder tafoege wearde: sjoch ús hjir efkes noch gewoaner as gewoan, echter as echt wêze. De sosjolooch die der sels noch in skeppe boppe-op: it ‘gewoane’ folk hat doetiid no krekt nét de mulo folge. It wie in minderheid (de ‘elite’?) dy’t de kâns krige om breder te learen as inkeld it leger ûnderwiis. It soe my neat gjin nij dwaan as it wurdsje ‘gewoan’ yn de subtitel it boek better ferkeapje moast, mar feitlik lei it dus nei amper in jier al yn de ramsj. No sei dat oars ek net safolle, want ek de winner fan de Libris Literatuer Priis 2019, De goede zoon fan Rob van Essen, is fiif moanne letter al yn ús pop-up foar in skewielige priis te keap.

Foar my persoanlik, foar’t safier it der wat ta docht, wie de iepenbiere mulo op It Hearrenfean fiif jier lang (ik bleau fuortdaliks sitten yn de earste klasse) mear leed as wille. Ja, efterôf bin ik der mar wat grutsk op, mar ik sjoch my noch yn in bepaald jier alle tiisdeis en tongersdeis as in berch opsjen tsjin de twa lesoeren Dútsk en Frânsk efterinoar nei de pauze en it sels fabrisearjen moatte fan in wurkjende skeal foar fysika (tige tank heit en broer) en it foar my ûnbegryplik balânzjen by it hannelsrekkenjen, dat no krekt foar de buorman wer in feest wie. Ik wie der fan oertsjûge dat ik it grize rapportboekje mei sifers foar alle fiif de mulo-jierren goed bewarre hie, mar hoe’t ik juster en hjoed ek socht ha, ik kin it blinders net werom fine. Withoelang ha ik der net nei omsjoen en op dit stuit sit it my ynienen samar yn de wei dat ik dit pregnante part fan myn persoanlike skiednis net yn de hannen hâlde kin.

It boekje sels hat eins net iens safolle om de hakken; aardige ferdivedaasje, mear is it net. Utsein dan it lêste haadstik. Dat hannelet oer ien skoalle dat de hiele hûndertfyftich jier muloskiednis meimakke hat: fan de Frânske skoalle yn 1831 ôf oant it yn 1857 in mulo wurdt en yn 1920 offisjeel as ulo te boek komt te stean om yn 1968 úteinlik ta in mavo te ferwurden. Wy hawwe it oer myn eigenste mulo oan it Gemeenteplein op It Hearrenfean, mei foto en al. Ha ik dochs noch in bytsje eigen skiednis yn de hannen.