It skelle lûd fan de doarbel brocht my ynienen werom yn de werklikheid, krekt op it stuit dat ik foar de safolleste kear dit jier in driuwende oprop lies om in ferhaal yn te stjoeren (‘stek de potlead yn de grûn, klap de laptop iepen!’; dit alles moast gewoan in komplot wêze om my mar net oan it skriuwen fan in boek te krijen). Ik liet de Frysk engazjearre literatuer en myn imazjinêre bydrage dêrta eefkes foar wat it wie en rûn de gong yn.

Troch it rút fan de foardoar miende ik in fertroud postuer waar te nimmen en wrachtich, dêr stie Roatsje Rhala op de stoepe. Hy hie in flinke ferhúsdoaze yn de hannen. ‘Oanpakke, yn de keamer sette en meikomme do, ik ha noch mear doazen.’ Rabber Roatsje, sa’t syn bynamme wie by ús op it doarp, kaam altiten fuortdaliks ta de saak. Dat wie ien fan syn kernkwaliteiten. En as er sa koartôf wie, dan koest foarearst better mar gjin fragen stelle. Wylst ik de swiere doaze yn de keamer sette en dêrnei myn túnklompen ûnder út de meterkast fiske, lûke Roatsje de twadde doar fan de swarte Opel Vivaro fierder iepen en ferdwûn yn de bestelwein. Ik seach dat er de auto fol hie mei doazen. It kaam der op del dat wy úteinlik sa’n tsien fan dy grouwe doazen it hûs yndroegen en fierders twa noch gruttere doazen fan sa’n meter yn it fjouwerkant.

‘Hast de kofje al brún?’
‘Ja, mar ik moat de molke noch opskomje.’
‘Healwize fratsen, foar my hoecht dat net. Wachtsje dêr noch eefkes mei, litte wy earst dizze doazen nei boppen ta bringe, út it sicht fan it minskdom.’ Wy regelen it sa dat Roatsje de doazen ien trep omheech sjoude en dat ik se dêrnei oppakte om se noch in trep heger op de souderkeamer te setten.
Ik wie nijsgjirrich as in hûn nei al dit geheimsinnichs, mar mei Roatsje moast it geduld hawwe fan in fisker op jierren. Werom yn de keamer anneks iepen keuken fertelde ik skomjendewei dat de mage wat fan streek wie en dat filterkofje mei beltsjemolke hartstikke sûn wie en dat ik meikoarten der wer in pakesizzer by ha soe, mar ik wist ek wol dat Roatsje no net bepaald te wachtsjen siet op myn jeuzelpraat. Roatsje wie gjin dwaas dy’t foar dweilstik brûkt wurde woe, krekt dêrom wie er ûnder mear sekretaris fan de Kommisje Stikum, it platfoarm fan fraksjefoarsitters yn de Twadde Keamer, dy’t it tafersjoch hâldt oer de geheime tsjinsten fan ús lân.
‘Smakket dy myn kofje net of moatst pisje, Roatsje?’
‘Jonge, de need yn dit lân is hartstikke heech. En do, do sitst de godgânske dei mei kâlde kofje tusken de wurdboeken achter dyn laptopke. It lân leit der striemin by en do beskriuwst inkeld ûnbenullichheden. Dan ha ik, freon, in fraach foar dy: wat tinksto is de grutste bedriging fan dizze tiid?’
‘It minne ûnderwiis yn it Frysk? De trekkeraksjes fan de boeren? De klimaatfanatisi fan Extinction Rebellion? It fersakjen fan de feangrûnen of de mûzen yn de greiden? It heger wurden fan de seespegel? Trump? Brekshit? De Sjinezen? Erdogan? Isis? De faksisten? De populisten? De techreuzen? De rike stjonkerts? De ynkompetinsje en de korrupsje fan ús allegearre? It mobyltsjebellen op de fyts? Moat ik trochgean?’
‘Grapjager. Wês ris serieus en kom mei echte problemen, net mei de symptomen.’
‘Wat hawwe wy noch mear? Ammoniak, nitraten en de PFAS? De djoere wenningen? It goedkeape fleis? It agressyf-passyf gedrach fan ús allegearre? De opiatenkrisis? De elite yn dit lân? De tekoarten oan personiel oeral yn it rûn? De psychiatryske pasjinten yn de strjitten? Me#Too, of de pensjoenkrisis? De babyboomers? De maffiapraktiken ûnder en boppe it meanfjild? Religy of krekt de ûnttstjerkliking? It bestjoer yn it algemien en it regear dêr yn De Haach yn it bysûnder?’

‘Hohâlde! Dêr seist wat! Ik bin part fan dat bestjoer, dat witst. Ien moat it dwaan. Yn dit lân moat ien de saak yn de gaten hâlde. Draaiende hâlde. Dat binne wy, de bestjoerders. Wy wurkje ús trije slagen yn it rûn om it alle minsken yn dit prachtich lân wat nei it sin te meitsjen, wat nea kin fansels en nea slachje sil. En wa kriget ivich en altiten de joker taskood? Wa hat yn de eagen fan boeren en boargers sawat alle problemen yn ús machtich lân feroarsake? En wa, tinksto, moat alle problemen ek wer oplosse? It leafst juster noch? No? Dat binne de bestjoerders en dat binne de politisy. It gesach. Dyn eigenste selskeazen gesach. En witst wat, it sit ús oant hjirre, dizze stank foar dank. En sil ik dy ris wat fertelle? Wy pikke it net langer! It krimmenearjen en it swartepytsjen fan alle minsken.’
‘Soa! Dus!? En wat no? Hoe tinke jimme dit oan te pakken?’ Sjochst wol, ik bin better yn it stellen fan fragen as yn it beäntwurdzjen.
‘Wy trekke de stekker derút!’
‘Jimme trekke de stekker derút… Wa is ‘jimme’ en hoe moat ik my dat yntinke, Roatsje?’ Ynienen wie der tusken ús in sjansjemint yn paradigma’s.
‘Dat sis ik! Wy, it gesach, wy trekke meikoarten deagewoan de stekker der út. De minsken moatte harren sels mar ris in skoft rêde.’
‘Dizze doazen boppe, Roatsje, dy tolve doazen. Wat sit dêr yn?’
‘Dat sil ik dy sizze, mynhear de blokjesskriuwer. Meikoarten en oer net al te lange tiid giet it hiele gesach op alle nivo’s yn algemiene nasjonale staking. Wy draaie in pear knoppen om en dan hat it hiele lân dagenlang gjin stroom mear. Nientenunca nulkommanul. En sykje it dan mar ris út sûnder bestjoer en sûnder gesach, sûnder wetter en sûnder ljocht, sûnder plysje en sûnder brânwacht, sûnder 112 en sûnder kompjûter, sûnder Netfliks en sûnder it sjoernaal, yn de kjeld en yn de rein en benammen yn it tsjuster, hielendal allinne yn in aaklik kâlde mienskip sûnder mededoagen en kompassy want it rjocht fan de sterkste haha. Sykje it dan moai mar sels út, lekker duh, lekker duh hahahaHAHAHA.’

‘Roatsje! Roatsje! Bist no hielendal kranksinnich? Wat sit der yn de doazen, Roatsje?’
‘Kinst der net mear langer ûnderwei, jonge. Silst opkomme moatte foar dyn eigen boeltsje. Silst fjochtsje moatte foar dyn liif en libben en foar wat noch überhaupt in takomst wêze kin foar dyn âlde en splinternije pakesizzers. Fjochtsje silsto, jonge, fjochtsje mei dyn klompen yn de modder en it bloed oan de hannen.’
‘Roatsje! Wat sit der bliksem yn dy doazen! Gewearen, pistoalen? Roatsje? Sitten bliuwe, blinders!’
‘Ik moat op hûs oan, jonge. Betanke foar de kofje. De groetnis oan alle pakesizzers. En dyn iennige opsje mei dizze foarkennis fan saken is om as de bliksem te hanneljen en stikem te hamsterjen. Asto noch in kâns meitsje wolst yn de drege tiden dy’t komme sille.’
‘Roatsje! Wat sit der yn dy doazen, ferdikkeme!’
‘In mooglikheid om te oerlibjen. As dat slagget, dan hast einlings wat sinnichs om te skriuwen. Oant sjen.’

Op de hermani kalea, in plein skean foar de biblioteek oer tusken âldstêd en strân, sjoch ik de twa mannen krekt te let. Sy stappe al op my ôf en der is gjin ûntkommen mear oan. De foarste, in jongkeardel mei pikswart hier en in geef gebit, hat de mikrofoan yn de hannen dêr’t teledonosti op stiet en syn maat, krekt achter him, meager, lang en noch folle gever, hat de kamera op de skouder. De man mei de mikrofoan seit wat tsjin my dêr’t ik mei myn fyftich oeren Spaanske les bepaald gjin wiis út wurde kin, dat ik fertel him yn myn bêste Ingelsk dat ik jammer genôch syn taal net praat. Great, gnysket er, dan binne jo krekt de persoan dy’t wy ha moatte.

I like your hat, seit er. Gracias, sis ik floeiend en sûnder aksent, mar nim myn huodsje dochs mar ôf om wat minder opfallend de toerist út te hingjen. You know, you look like Ritsjart Gier, seit dan de sjarmeur yn him, as er it each leit op myn Duisenbergsk griis hier boppe in royale fakânsjeburd fan oardel wike. Ik sjoch him ien tel strak oan en besef dat hjir in unike kâns leit op claim to fame. I AM Richard Gere, sis ik strak en selsbewust, what the hell you want, want ik ha wolris heard dat echte filmsterren bepaald gjin maklike minsken binne. Utsein ús Rutger silger fansels.

En dan hat er in hiel ferhaal dat der op delkomt dat hy my in fraach yn it Spaansk stelle wol en it iennige dat ik sizze moat is I dont speak Spanish, it leafst mei wat teätrale gebearen. Soks is my wol tafertroud, mar wêr giet dy fraach dan oer? Dy hat te meitsjen mei de hurrycane dêr yn it suden fan de Feriene Steaten en dat Trump live op de telefyzje as betûft kommandeur in chief yn eigen persoan mei in filtstift sa syn eigen draai joech oan de mooglike koers fan dy nea earder fertoande bjusterbaarlike mûnsterstoarm fan ûntsachlike proporsjes. En wêrom freegje jo my dat, wol ik witte, want ik bin dan seisensechstich mar net fan juster. No, seit de man, dan set ik jo antwurd fuortdaliks oer yn in hiel ferhaal yn’t Spaansk dêr’t út bliken docht dan wat jo yn dy pear Ingelske wurden te sizzen hawwe hielendal itselde is as ús nuansearre miening oer dy Trump. Dit moat dan blykber foar Spaanske satire trochgean, mar ik kin it wol wurdearje yn myn nije hoedanichheid as Richard Gere en oars wol yn myn âlde as libbenslange broer fan in skriuwer dy’t alle dagen yn en út de humor stapt.

Ik set it huodsje wer op de kop, it giet oan, amper in pear tellen letter is alles al wer foarby en sit ik by te kommen mei in café con leche op it terras tsien meter fierder. De beide mannen hawwe blykber troch myn fraachpetear goud yn ’e hannen, dy binne al yn gjin fjilden en wegen mear te bekennen. Hie ik no mar frege wannear en hoe let de útstjoering is. Ik pak it mobyltsje derby en googelje de wrâld fan Teledonosti, mar kin der fan gjin kant wiis út wurde en sykje dan Richard Gere mar op. Gere blykt net inkeld treflik maatskiplik belutsen te wêzen, hy wurdt ek unanym beskôge as de meast tiidleaze seksy filmstjer. Dit moat ik de frou fertelle. Ik ha noch in heal oere foar’t se wierskinlik mei in pear folle tassen út El Corte Inglés stappe sil, dat ik meitsje de twa boppeste knoopkes fan it boesgroentsje los, ploai myn blausiden sjaaltsje wat gleoner om ‘e knikkert, bestel by la mesera in flinke toeter sangría, sakje ûnderút op de stoel en mei it huodsje djip oer de eagen nim ik yn myn nije identiteit de wrâld waar sa’t dy hjir hjoed anonym oan my foarby giet. Dy wrâld is in binde, mar Donostia in prachtstêd!

yn ’e fûle faasje skuor ik de pyreneeën troch, fierder en fierder omheech, de col d’aubisque op en oer, yn alle fjouwerenfjirtich hierspjelden ryd ik stadich hymjende útpûstende neatsizzende beswitte bealgers mei magnesium foarbehoedmiddels ûnder it gat foarby, allegearre gearten mei baskyske alpinohelmen nonsjalant achter op de holle en mei reklame foar greta thunberg oer it boppeste bil gravearre, allegearre annes en knillessen en jokes jetskes jannekes en lotgenoaten, betûfte skribinten yn de wolken dy’t stik foar stik krom fan it lange krewearjen mar mei tûk ferstân en net te min fidúsje yn de ûneinigens fan harren eigen heechtiidfeest my mûnter yn bochten sûnder tsjinlizzers foarby wiuwe oant ik úteinlik ûnûntkomber fêst kom te sitten tusken it ûndissiplinearre grize fee dat as spûksels yn de mist midden op de dyk mei loeders fan kobellen ûnder de jaren rinnendewei tsiis mei gatten produsearje en ik gjin kant mear út kin

ik hear it húnlaitsjen op de heasouder

krekt begûn mar al lang oer in plat hichtepunt hinne flean ik út selsbehâld berchôfwearts fierder en fierder de delte yn op lourdes ta wêr’t ik middenyn in eksaltearre wûnderwrâld rêstich en fredich foar de grot oer yn de selsgelde benediksje fan it gewisse myn siel te lodderjen lis om in requiem fan verdi te beharkjen mar dêr komme de earste blide susters fan treast en barmhertigens al op my ta om sûnder fierdere betingsten my te stypjen yn de boppesinlikheid fan sûnens dat hjir tusken de basilyk en de boarn fan it ynstrield wetter hingje moat en op ’e nij kin ik gjin kant mear út

it gelach wurdt hurder

o.m.g. ik soe no op hûs oan moatte om de fan my al mar útstelde konfrontaasje oer myn ûnfoltôge opus magnus mei dy oan te gean mar earst moat ik hjir tusken de bernadettefleskes dizze godlike komeedzje ferwurkje om’t earne oan de oare kant fan de ôfgrûn mooglik dochs de profetyske anneks profytlike louteringsberch te beklimmen leit en dus en dat en oars samar net set ik mei de blierhertige moed fan in Don Quichot de earste stappen yn in tiidleas tsjustere wrâld mei om my hinne de noed en nachtmerjes fan myn grutste tekoarten, myn swartste tinzen, al myn swakten en myn ûnophâldlik fealen as piipbaboarterke op lettere jierren dy’t baronspylje woe, in wurdsiker sûnder ynhâld en betsjutting, in moaiskiner mei ôfwaaide alliteraasjes streekrjocht út it almenak en dêr yn de djipte ûnder it opflamjen fan in ergerlike selskwelling trek ik it lêste oardiel as in tekken oer my hinne en bliuw mei myn hipperljochtsjend skerm yn it tsjuster sitten sûnder in kant op te gean

de kûgel is troch de tsjerke

want ik wit dat dy rubikonneske berch foar my net te beskriuwen falt, hjoed net en moarn noch minder, want hoe kin ik echte hurde bûter op in beskútsje of kroissant útsmarre sûnder dy te ferkrommeljen en hoe kin ik sliepe as it my de nacht troch spûket en hoe kin ik it oersicht hâlde as ik kear op kear nustjesykend al stykjen bliuw op de alderearste alinea en hoe soe it wêze ast nochris hûndertfyftich siden fan dizze swetserij trochwrotte moast dat fan no oan breidzje ik myn stikjes mar moai wer binnen tûzen wurden ôf om net noch fierder alle kanten op te gean

Alle tûzen tips fan top-auteurs ha ik lêzen. In lange list fan wurden dy’t ik perfoarst net brûke moat leit links fan it toetseboerd en twaentweintich fan de bêste boeken oer it skriuwen lizze foar de rjochter hân op myn tafeltsje nêst pake syn steande jiskebak. Likegoed tel ik hjoed foar de safolleste kear sa’n fjirtich miggen dy’t njonken de krúsnotsjebeam boppe it putdeksel op en del yn it sintsje dûnsje.

Ik sei tsjin myn broer dat ik gjin Rely wurdich bin as it my net slagget om eat langers as in koart ferhaal te skriuwen. Ik hie it blinders oer in boek. Hie ik it mar net sein.

Alle boeken yn myn kast ha ik lêzen. Wer ris. Hie ik it mar net dien. Dy iene skriuwer dy’t fierstente moai skriuwe wol, ik soe ek sa’nien wêze wolle. In oare skriuwer hat neat te sizzen, lykas myn eameljen yn de liddige romte fan dit blog. Safolle prachtige boeken, wêr soe ík it noch oer hawwe moatte? Safolle ambachtlike skriuwers, dêr pas ik dochs yn ’e goedichheid net tusken?

Ik liet P in hiel skema sjen foar in boek dat ik yn de holle hie. Ik wit it net, ik wit it net, reagearre hy mei ferdrach. Ik wist genôch.

Alle tiid yn de wrâld, pensjoentsje op de bank. Mar net faak genôch de pakesizzers oer de flier en myn part yn it húshimmeljen en it boadskipjen dat ik sa nedich sels dwaan wol en it bewietsjen fan de tún, it dollen yn de kranten en it deiliks healoere kuierjen yn it healtsjuster en dan stilwei de rituelen fan ús twasumheid. De tiid ferkrommelet en ik wurd fan de miggen opfretten. De miggen dûnsje en ik fyn te min tiid om te skriuwen.

Doe hie ik mei in grutske die in earste sechtich siden. Ik wit it net, ik wit it net, sei P al wer in twa moanne lyn. Hy joech my de bêste tip fan allegearre: tiid meitsje en fuortdaliks op ’e nij begjinne. De bealch der op, jong. Jawis en fansels. Wer stiet der in simmer foar de doar. De kommende fjouwer moannen gjin nije blogferhalen. Oant 1 oktober.

De bern liezen fernuvere myn artikeltsje oer hoe’t ik yn myn tiid op in Amerikaanske universiteit in praktikumkolleezje folge -foar nota bene stúdzjepunten op masternivo- om te besykjen hoe’t it wêze soe om as man my in frou te fielen. ‘What the fuck,’ rôp myn skoansoan de yngenieur ferheard, ‘koest dêr doe jild mei fertsjinje?’ ‘Ja,’ sei ik, ‘en dat is no krekt wat der tsjintwurdich finaal ferkeard is.’

Wat kin der dochs yn in lytse fjirtich jier in soad feroarje. Us soan en dochter (berne om 1990 hinne) en harren generaasjegenoaten hawwe it mar wat dreech tsjintwurdich. Yn dit tiidrek fan neo-liberale ekonomyske en kulturele noarms en wearden draait it benammen om jild, om karriêre en takomstperspektiven en dat yn in wrâld fol doemsenarios foar it miljeu, suterige sosjale fangnetten, swakke fakbûnen, rjochtse rebûljeskoppers, tydlike banen, retedjoere wenningen en stúdzjeskulden sa heech en skeef as de Aldehou. Om mar wat te neamen. En dat ek yn in wrâld dêrt’st alle tiden fan de dei dwaande wêze moatst om dyn libben te dielen mei oaren en it boppedat foar dyn selsfertrouwen essinsjeel is om safolle mooglik ‘likes’ te krijen. Gjin wûnder dat se dizze dagen prate oer de burn-out generaasje fan ús bern.

Ik leau ek echt dat bedriuwen net allinne de ôfrûne desennia aardich wat effisjinter waarden -se moatte earder en makliker as doetiids winst meitsje-, ek dat der hiel wat mear easke wurdt fan de wurknimmers. It iene sil it gefolch wêze fan it oare, mar it betsjut wol dat wurkers no gewoanwei mear, langer en hurder wurkje moatte. Ek it ûnderwiis is eksplisiter en fûleindiger as yn myn jierren rjochte op de fereaske kennis en foaral de nedige feardichheden foar letter op de wurkflier. ‘Ast yn de wrâld wat heechs berikke wolst dan moast der no al mei begjinne,’ sei de master fan groep sân, en de oare deis hong er boppe yn it trepsgat.

Banen moatte tsjintwurdich it leafst in bepaalde standing en status ha, lyksa de lease-autos dy’t dêr by hearre. De funksje -of it bedriuw dêr’tst foar wurkest- moat wat lykje, oars kinst it net grutsk op Facebook diele. Mei in minne baan bist in looser, net inkeld yn eigen eagen mar wrachtsjes ek yn dy fan oaren. Dizze dagen binne der in soad jonge minsken stiif fan de stress drok dwaande om sa gau mooglik de meast ideale baan te finen. Want hoe freeslik soe it net wêze as se troch krekt de ferkearde stappen minder jilde op de dochs ek oerspannen arbeidsmerk.

Wie dat dan eartiids net sa? Ik soe sizze: lang net sa slim. Der lei neffens my yn de measte gefallen in minder benearjende tiidsdrok op. Tsjintwurdich moat it fuortdaliks perfekt wêze, leafst juster al. En it moat hastich, se hawwe gjin tiid mear te ferliezen, moarn wachtet wer in nije útdaging dat jild kostet. En it libben is al sa djoer.

Soe it wêze kinne dat wy babyboomers de iennige generaasje wie dy’t in foarstelling meitsje koe fan in wrâld dêr’t it kapitaal net sa ferskuorrend djip it alledeiske libben ynkrong? Soe it kinne dat wy babyboomers de lêste generaasje wie dy’t -al of net út naïvens- in post-kapitalistyske maatskippij foar in realistyske mooglikheid hold? Miskien moat ik mar in kursus, nee, in workshop organisearje oer it ynlibjen yn in oar har wêzen. Soe ik dêr noch jild mei fertsjinje kinne as oanfolling op in pensjoentsje dat alle jierren meagerder wurde sil?

 

Stimme
Wolkom by de bekendmakking fan de Rely Jorritsma Priis 2019! Earst ús ferûntskuldiging foar de fertraging troch dy aksjefierders, mar jimme hawwe der niis sels tsjûge fan west hoe’t de ME lang om let dy lju fan Screw High Tech, sa’t dat rosmos harsels blykber neamt, mei sukses ôffierd hat. Good riddance!
Dus de Rely Jorritsma Priis 2019! It sil heve! Dit jier wiene der mar leafst in totaal fan 243 ynstjoeringen. Dêr kin Fryslân grutsk op wêze! Fierwei de measte ynstjoeringen wiene gedichten, te witten 235.

Broer1
Dy is binnen, tinkst net? Man, ús priis stiet al sa fêst as in hûs!

Broer2
No, ik wit it net, ik wit it net. Wy sieten fansels de swiere kant it neist, mei ús dystopysk ferhaal oer de morele sinjouwing fan in kanonskûgel yn it stimlokaal foar de Europeeske ferkiezingen.

Stimme
Oandacht graach! Foar de útslach jouwe wy it wurd oan de foarsitter fan de sjuery, de hear Arthûr Dytoer!

Arthûr Dytoer
Ik sil it net al te lang meitsje, want wy hawwe al hiel wat tiid ferlern troch dy ferrekte oproerkraaiers en jim binne fansels no noch nijsgjirriger wa wat wûn hat.
Of moat ik dochs sizze, wat wat wûn hat? Op basis fan Frjentsjer Analytics gegevens, tige tank froulju, witte wy nammentlik dat op fjouwer nei alle gedichten yn it Relygister fan dit jier generearre binne troch fers-algoritmes, en wol dy fan it type Sinteklaas. It docht mar wer bliken hoe sterk ús tradysjes binne. Ek de ferhalen dizze kear, op in stikmannich nei, binne produsearre troch algoritmes, benammen dy foar populêr proaza en yn it bysûnder it romantysk sjenre.

Broer1
No hearst it sels, der binne mar inkelde persoanen dy’t sels wat skreaun hawwe. Screw High Tech hat dus wer ris absolút gelyk. Hast alle ynstjoeringen sil turf út de baggerbak fan de kompjûter wêze, brânhout dus: fol fet en sûnder in inkeld streamke sjeu.

Broer2
Ssssst. Ik wit it net, ik wit it net. Wat sei Master Brandsma altyd? Moatst net fan leave grytsjes roppe as se noch yn see swimme? Ik wol mar sizze.

Arthûr Dytoer
Dit witte wy al, it nivo leit heech dit jier! De kwaliteit is wer bjusterbaarlik. Op gesach fan Frentsjer Analytics en mei út namme fan de oare sjueryleden kin ik sizze dat wat de shortlisten oanbelanget it iene fers noch orizjineler en moaier is as it oare en dat de ferhalen ús meislepe troch fassinearjende en bizarre wrâlden dy’t ús dan wer op it ferkearde foet sette en dan wer ferliede en ús werklik fabeleftich konfrontearje mei rûnom it sljochtens fan Jan en Alleman. Mar daliks mear hjiroer.

Broer1
Oh-oh! Oh-oh!

Broer2
Hie ik it net sein?

Arthûr Dytoer
Lokkich hoegden wy fan de sjuery sels net alle ynstjoeringen te lêzen, dat soe wat wêze, ek hjirby wie it Ynstitút Frentsjer Analytics, tankjewol froulju, ús wer o sa behelpsum. Binnen in oere nei slutingstermyn hiene wy fan alle teksten al de meast objektyf kwalitative analyze dy’t mar mooglik is. Sis no sels, wat is earliker as dat? Fan longlist nei shortlist. De kompjûter hat beide shortlisten, alle trije ferhalen en alle tweintich gedichten nochris ekstra analysearre en flink hinnewer hifke en de sjuery hat se ek noch efkes lêzen. Wy kinne jimme sizze dat de sjuery it út soarte unanym iens is mei de deeglike analyzen fan de kompjûter. Wy hiene it sels net better dwaan kinnen!
En dan no de útslaggen. Binne jimme der klear foar? Wat sei? Is Weidum der klear foar? Is it lân der klear foar?

Broer2
Kinst it wol ferjitte, broeder. It is in ferneukte saak, it is allegearre en hieltyd wer deselde skimmele daai fan flokkige Ljouwerter koeke.

Broer1
Sille wy de sporttassen dan mar iepenritse?

Arthûr Dytoer
Ik sjoch eefkes nei de rezjy, de frou by de kompjûter, dy hâldt de tiid yn de gaten… Ja, dêr ik krij ik it sinjaal. Telle jimme mei ôf? Earst de ferhalen, jimme krije op it skerm de titels te sjen en dêrby fuortdaliks de nammen fan de skriuwers. De literêre ferbylding fan Fryslân: de útslach fan de Rely Jorritsma Priis, 2019: Seis… Fiif… Fjouwer… Trije… Twa… Ien… GO!

Broer1
…Nee, hè, wer net! En sjoch ris nei dy titels: “Tút tút, ik leavje dy!” en “Komt in clown by de dokter…” en “Tweet, sei it trekkebekje.” No, dan wist it wol.

Broer2
Hie ik it net sein? Hie ik it net sein? Nim de kneppel yn ’e hannen, broer! Hjir komt diel twa fan de Screw High Tech aksje! Bist der klear foar?

Broer1
Heech, Rely! Ik fal oan, folgje my!

Broer2
Kneppelsneon! Kneppelsneon! Earst de moraal, dan de ferbylding!

Broer1
Wat seist dêr? Earst de moraal? Wat is dat foar klearebare ûnsin?

Broer2
Jawis! Earst betinke wat goed en sinfol is en dan de ferbylding der op loslitte. Sa giet it altyd. Sa hawwe wy beide dizze aksje dochs ek opsetten?

Arthûr Dytoer
Hé, jimme twa! Wolle jim hjirmei ophâlde! Sitte jimme!

Broer1
Broeder, dat is wol sa midsiuwsk! Hat it minskdom har dêrfoar net al jierren lyn ûntwraksele oan de twangbuizen fan de tsjerken? Earst komt de minsklike ferbylding. Altyd! En dêr moatte wy ús eigen moraal stevich oan ophingje.

Broer2
Libbensgefaarlik!

Broer1
Sis, do wolst dochs net beweare dat..

Broer2
Ik kin dy sa de bonken kneppelje!

Arthûr Dytoer
Order! Order!

Broer1
Moast mý net kneppelje! Wy soene ommers dy kompjûter oan barrels slaan, wist noch! Kom op!

Stimme
Wêr is dy ME? Sitten bliuwe! Allegearre sitten bliuwe!

‘Wat bist wer lekker waarm en sêft. Hie ik al sein dat ik fan dy hâld?’
‘Hjoed noch net.’
‘Ik leavje dy.’
‘Ja, dat ha ik yn de gaten. Mar no eventsjes gjin gedoch, aansten moat ik nei yoga. Wêrom dizze ljuenske leafhawwerij samar ynienen? Dit bin ik moarns net sa fan dy wend. Bist wol rjocht by de tiid?’
‘Ast it witte wolst, ik lis al in skoft te prakkesearen oer wat ik skriuwe sil.’
‘Hie ik ’t net tocht.’
‘Lêstlyn krige ik in mailtsje dat my oan it tinken sette.’
‘Aha, dat docht him ek net alle dagen foar.’
‘Sei nicht so frech, ja. Wolst it witte of net?’
‘Sil wol moatte, sa te hearren.’
‘Wy manlju, nee ík, ik beskôgje de wrâld tefolle út eigen persepsje wei.’
‘Och heden, jonkje.’
‘Eefkes serieus, leave. It sit my echt yn de wei: hoe maklik en gau ik tsjin better witten yn sûnder mear hast alles fan myn manlik perspektyf út beredenearje. Dat bygelyks alle minsken mei macht as fansels inkeld manlju wêze soene. Ik soe dochs better witte moatte! En dat de maatskippij en ik en wy allegearre dy skeve man-frou ferhâldingen as it ware alle kearen wer op ’e nij sanksjoneare. Nim no it fuotbaljen. Sa’n Virgil van Dijk krijt yn Ingelân as beste spiler fan it jier gâns mear oandacht as ús famke Miedema, fanâlds fan It Hearrenfean. Dat is dochs gâns út it lead slein!’
‘Us famke… Hoe feodaal en patriargaal en út ’e hichte wolst it ha, myn skriuwerke! Mar no witst sels wat wy as froulju dei yn dei út gewoanwei achteleas delheljend belibje moatte.’
‘Ha ik dy wol ris ferteld, fan doe in lytse fjirtich jier lyn, op de oplieding ta counselor yn New York? Ik hie op in praktikumles in training yn begelied imazjinêr tinken. Mei ús fjirtjinnen leine wy mei de TL-lampen út en de gerdinen ticht mar mei de klean oan oer de flier yn in healtsjuster en kâld lokaal op sokke yogamatsjes as dy fan jimme en wy moasten as manlju ús in lesoere lang yntinke, nee ynlibje, wat hjit: trochlibje, hoe’t is om frou te wêzen en de froulju fan ’e weromstuit fansels as man. Ik ha nea fergetten en sil oant myn dea ta net ferjitte hoe’t ik my doe nei in setsje stadichoan sêft en tear fielde. Leafdefol, mar tagelyk ek sterk en solyd. Dat hat doe wol sa’n heftige yndruk op my makke. Ik wit noch dat ik tocht dit moat ik fêsthâlde, dit fielt stikken better as myn man-wêzen, mar tsja..’
‘Mar tsja, wir leben alle unter dem gleichen Himmel, aber wir haben nicht alle den gleichen Horizont. Koest dy doe dêrnei net ombouwe litte?’
‘Fan hokker yogagod komt dat no wer? En nee, dêr hie ik it jild net foar.’
‘Nietzsche? Freud? Myn learaar Dútsk sei dit wolris. Mar hoe wolst it froulike fan dyn wêzen yn in blogferhaaltsje jitte? Dat is as tema minstens in novelle liket my. Of dy kennende earder in tweintichdielige Netfliks searje, Game of Troaiens.’
‘Ik hie tocht in froulik ik-figuer komt by de himelpoarte en treft dêr net Petrus mar Petra dy’t my fan fierrens en fan jierren her al oankommen sjoen moatten ha en dat dizze hearlike stimmige frou mei it beppegriis hier as dat fan dy my ta laket yn de besieling fan dit momint en yn har eachopslach lês ik sa’n ûntspannen moederaasje en sa’n djippe meiminskikheid dat ik ynienen wer wit fan myn fanselssprekkend falen en it ûntsjinstriidbere folle dat ik yn it ljocht fan Krista ferkeard dien ha. En dochs, en dochs leit dit witten my net gâns in bytsje swier. ‘Quo Vadis Domina? Ik ha wat fragen foar dy.’ En Petra swaait mei har kaaie yn de rjochting fan it fiskersnet dat oer de himelpoarte hinne leit, har rots as himelpoarte mei de gouden letters Xs4all, of stiet der Arbeit macht Frei of stiet der Lit alle hope farre? Petra, dy Petra freget my it himd fan it liif oer de breedte fan de oesdrip tusken ús beiden en dy tusken de himel en myn hel, tusken God en my en har gitswart fuortfarren doetiids ins Blaue hinein…’
‘Ik fernim it al, bist wer oan it swetsen en sweevjen en dyn piama baarnt dy oan it liif. Witst wat? Hie ik al sein dat ik fan dy hâld?’
‘Hjoed noch net.’
‘Ik leavje dy.’
‘En dyn yoga?’
‘Wir leben allein, wir sterben allein, alles andere ist nur eine Illusion.’
‘Aber liebevoll unter dem gleichen Himmel…’
‘Und im selben Bett. De iene kant oer waarm en sêft en tear seidest en de oare kant oer sterk en solyd?’

Nei in razzia op 17 novimber 1944 yn de NOP (dêr’t ús heit timmerman wie yn de nijbou fan pleatsen-LS) op transport nei Dútslân. We komme terjochte yn Elbergen, fuort by Lingen. Fiif moanne lang Tankfallen grave en dêrnei yn de omkriten wat omswervingen fanwegen bombardeminten. Ein maart krije wy te hearren dat wy nei Leer ôfsette moatte en nei hûs, seinen se. Dat giet net troch. We moasten earst noch nei Hezel – in tsien km fan Leer – beamstammen sjouwe. Dat duorre 10 dagen, mar doe wie it dochs safier. Om in oere of 7 jûns krigen wy ús papieren werom en brocht in Dútser ús oer de Eemsbrêge. Hy gie werom, wy moasten ús fierder mar rêde. No, dat soe wol gean.

Wy wiene mei sa’n hûndert man rjochting Nijskâns, mar it waard hieltyd drokker op strjitte, want út de kant fan Grins wei kaam ús in stream fan flechtlingen temjitte, allegear NSB-ers. Op weinen, karren, fytsen en rinnendewei giene sy allegearre it Heimat yn. Nachts om ien oere kamen wy by de grins. De foarman fan ús groep hie in list mei nammen en moast eefkes nei binnen ta, dêrnei eefkes telle en wy wiene de grins oer en wer yn Nederlân.

No fierder rjochting Beerta. It is hartstikke tsjuster en moast op de dyk rinnen bliuwe fanwegen de ienmansgatten yn de berm. Op in gegeven momint komme wy by in krusing, hokfoar kant moatte wy op? Der stiet in rjochtingoanwizer, mar it is te tsjuster om wat te lêzen. Ljocht hiene wy net en wy wisten amper mear hoe’t in lúsjefer der útseach. Dat mei-inoar ien optille en ja dy kant op. Wy hiene sa ûnderwilen al wol sa’n 30 km rûn mei al ús hawwen en hâlden by ús. Einlings, dêr is in oerkaping mei striepakken en omtrint de hiele groep dûkt der yn. It binne der safolle dat wy mei ús trijen mar trochrinne. In ein fierder fine wy ûnderdak yn sa’n grutte foarrieskuorre by in boer. As wy yn it tsjuster troch de skuorre rinne stroffelje wy oer eat. Wy hearre geflok, dat wy binne hjir net de earsten.

De oare deis om in oer of tsien trekke wy fierder en komme yn it doarp Beerta. Net te leauwen mar foar alle huzen stean de minsken te pankoekbakken en se koene noch wol foarút want ús groep wie net de iennige. Der wiene Belgen en Russen en noch mear. Gjinien mocht fierder yn de rjochting fan Winschoten want dêr sieten de Dútsers noch. Wy moasten de kant op fan Finsterwolde, dêr waarden wy ûnderbrocht yn boereskuorren dy’t dêrfoar ynrjochte wiene en ek foar it iten waard soarge. It is dan 13 april. De sneons bliuwe wy hjir ek noch, mar snein 15 april, om 12 oere sjogge wy de flagge op in toer fan Winschoten wapperje. Sneintemoarns hawwe 3 Ingelske fleantugen in brêge ûnder fjoer nommen en doe binne de lêste Dútsers flechte.

Yn Winschoten hawwe wy de befrijing meimakke. Der wie in enoarm feest, mar wy woene graach fierder mar krigen gjin kâns dêrta. In elk hie wol famylje of kunde yn Dútslân, en om’t wy dêr mei ús plunje omsjouden, hiene se it wol troch dat wy út Dútslân kamen. En mar freegje, binne jimme dy en dy ek tsjinkommen, of dy en dy. We koene se net wizer meitsje, mar dat dearde net, wy moasten by harren yn ’e hûs. Se hiene foar dizze dei echte tee bewarre en dêr moasten wy ek fan mei drinke. Wer wat fierderop krigen wy bôle mei foar ûnderweis. Op it lêst wiene wy de stêd lokkich wer út en mar wer rinne, de kant út fan Alde en Nije Pekela. Yn ien fan dizze doarpen fûnen wy ûnderdak by in lytsboerke yn de skuorre.

En dan de oare dei mar wer fierder en mar rinne en mar slepe mei dy plunje. We woene graach opsjitte, mar ien fan de twa siet gjin skot yn en bleau hieltiten achter. Hiene wy no mar in karre of sokssawat. In pear froulju by in wenning freegje wy at sy ek wat hawwe. Nee, mar dy boer dêr yn de fierte hat in karre makke litten foar it gefal se flechtsje moasten. It is in lang keal ein, mar as wy te’n lêsten by dy boer oankomme wol hy ús net syn karre jaan. Wy kinne wol in âlde bernewein meikrije, mar dy wol er graach wol werom ha. Dat sizze wy him ta.

It is noch in hiel ein nei Gieten, mar krekt foar Gieten komt ús in frachtwein temjitte, sa’n ien mei in plat bakje. Jammer, gie er mar deselde kant op as wy. Mar nei in minút of tsien komt er ús fan achteren op. As hy by ús is, stoppet er en kinne wy meiride fan Gieten oant Rolde ta, sa’n 10 km. Dat sjit op.

En dan mar wer rinne. Oer Assen nei Smilde. Dêr oernachtsje wy wer by in boerke yn de skuorre. Oare deis wer fierder en komme dan by de ôfslach nei Appelskea. Dêr nimme wy ôfskied fan Henk, hy moat nei Enschede. As wy yn Appelskea komme geane wy nei kunde fan my. Dêr kinne wy wat rêste. De bernewein bliuwt hjir yn de skuorre stean. Myn maat moat nei Noardwâlde en wol him net meinimme. Ik gean nei de ûnderwizer, hy wenne eartiids by ús yn it doarp. Fan him kin ik in fyts liene. Sa kom ik presys nei fiif moanne wer thús.

P.S. Sa’n 2 moanne letter, doe’t alles wer wat op ’e regel wie, ha ik de bernewein weromstjoerd.

Foar dizze iene kear set kening Kweaskeuk fan Kwierens tee foar de frou en de beide bern. Syn deistige teesetter, de jonge Rikyu Chikafuji fan Kyoto, hat in frije dei om mei ien fan de folle lytsfammen selfies te meitsjen yn de kleurige kontrijen fan de Keukenhof. Al om trije oere hinne hat Kening Kweaskeuk fan Kwierens in ferskuorrende toarst, mar op dat stuit is it sels foar in kening noch wat te betiid foar de Glenlivet. Unoandien jit er no ris sûnder seremoanje siedend wetter yn beppe har teepot oer in teepûdsje út it Pickwickdoaske en pas dan lêst er tusken de fingerseinen troch de ‘teatopicfraach’ fan de dei: ‘Wat soesto dwaan ast kening bist?’

No, dat wit er wol. Earst soe er de Prins fan Pronkemoai, syn âldste soan, fêsthâlde boppe syn siedend teewetter, krekt sa lang dat dy puberale oankommeling net langer oerlestich is. Dêrnei soe er de Hartogin fan Harrewarderij wol oandoare en strûp har de klean fan it liif om har dan achterstefoaren yn har fyftich tinten griis fêst te binen op it prinshearlik bêd fan omke Greve Greidebrekker, profeet fan profesje en teanpluzer yn eigen tiid. Underwilens soe er dy hjoeddeiske presidint fan oare kant it wetter, Praatjan fan Pesjantel, earst it leksum lêze en dan ûnderstboppen oan syn groebele galgen ophingje foar de slimste oanstoarmjende tornado dy’t Dorothy Gale ea yn Kansas meimakke hat.

Dan soe it tiid wêze om de top 500 kroaderiders fan kwizekwantsje yn syn keninkryk, de machthawwers fan in stikmannich fierstente komplekse konglomeraten, de CEO’s en de betterwittende bestjoersfoarsitters mei de kammenetsbealgen lekskoaiend skieppe te knippen. Dy net te teamjen manlju en oardel frommes sil er syn lêste manifest troch de strôt triuwe, dy oer ferantwurdlikens foar de fûgeltsjesbeammen en it etysk wolwêzen fan it woekerjild yn dizze tiden fan drege droechte. As de royale ynpalmer Yildsek Ynzonidus fan de ING wer ris net ynskewielich foar de hiele mienskip wêze wol, dan hellet de kjirrelkening by hege need Paus Pakepong  wol fan stâl, ek altyd goed foar twa of trije sinnich Latynske wurdsjes fol tsjepstichtlik tsjerkelear en hoederlike heare-eintsjes.

En wat te dwaan mei de Raspoetin fan de Reine-klaude en skipjeier mei de skiere knibbels, te witten de Diktator fan de Dyksterreed: Kasavoeboe Savannah Poema? No, it Ministearje fan Minsklikens, Direktoraat Generaal fan Djiptinken en Delheljen moat mar mei him ôfweve, sa wier myn namme Kening Kweaskeuk fan Kwierens is. En oars hawwe wy altyd noch Bonkeman Belderdam fan Bekwurk, foarman fan de Feraffrontaasje. Ien inkeld appke en alle problemen fan ljussemer stellen losse op as prinsipen foar it grutkapitaal.

Mei wille wolle wy oan it ein fan dizze teepartij de ivige optocht fan rinkelroaide riejouwers ynkoarte troch fan hjoed ôf oan inkeld mei ús froulike fraksjefoarsitters te petearen. Sa easkje wy yn rjochtfeardigens ús eigen kameleontyske konstitúsje wer op, want wat uzes wie moat uzes as mêntjêntreejers bliuwe en oars soademiterje se mar op, de ûnderdienigen sûnder dregens, dizze droktemakkers sûnder drystens, dy ferslûnzge fuortfarders met tefolle freigong. As ús lân der wer ljordich laitsjend hinne leit, frij fan frjemdfolk en skjin fan skeuperts, dan pas kinne wy jimmerwei ússels wêze yn de gloarje fan ús beroppen bestean. Feestsje sille wy, mei it ryk op de dyk en op ús alve-en-tritichst, de hiele feeljekant om.

Bliuwt oer, de foarsitter fan de Ferfiterknosje Feriening, mear ferneamd ûnder de namme It Republikeinsk Genoatskip. Wy, Kening foar it libben by de graasje fan ús geryflik foargeslacht, Wy, hazzefangers fan it folk en healwei healwizichheid, Wy soene dizze dei dat Wy foar kening boartsje meie troch de marketingmeneuvels fan Jacobs Douwe Egberts, Hofleveransier fan Pikquick sûnt it jier fan weedom, Wy soene yn namme fan de yn ús befêstige machtigings de kroanprins fan dat gerstich genoatskip, Fridser Friestra -de âldste soan fan de foarsitter-, yn konfrontaasje mei ús eigen essinsjele eksistinsje en fûl yn de lettergeastige rituele tradysjes fan dat rabbersgild freegje wolle: ‘Friestra, hjir bin ik, ik kin net oars. Wat mei ik foar Jo dwaan?’

‘Ik bin hartstikke lokkich op myn boat. Man, ik wol fan myn libbensdagen net mear yn in gewoane wenning sitte. Dan reitsje ik binnen de koartste kearen wer depressyf. En ik bin al sa faak berôve troch alderhande strûkrôvers, de oerheid foarop.’ Earst wenne Markus Olijve (47 jier) yn in rigelhûs by ús yn it doarp. In skieding sette alles op ’e kop. ‘Man, ik hie in hypoteek fan sa’n 1200 euro yn de moanne. Net te beteljen foar in man allinne. Doe die ek noch bliken dat ik skulden hie, dêr wist ik neat fan ôf! En doe krige ik ek noch ris artroaze yn de skouders en koe myn wurk net mear dwaan. ZZP-er yn de bou, swier wurk en ik wie in bêsten-ien, dat kin ik dy fertelle. En op in dei pakte ferdomme de plysje my ek noch myn rydbewiis ôf, dy smearlappen.’

Op dat stuit naam Markus it beslút om de wenning te ferkeapjen om dan mar op syn boat te wenjen, in motorjachtsje dêr’t er yn bettere tiden mei frou en bern de Kager petten op fear. ‘Dat joech my rêst, man, frede yn de kop’. Markus kin oars bêst foar him sels soargje. ‘Ik wol de mienskip net ta lêst wêze, sa min mooglik yn alle gefallen.’ Hy hat in dakleazen útkearing, mar om’t er yn de skuldsanearring sit bliuwt der net folle fan oer. ‘Ik ha no sa’n fyftich euro yn de wike te besteegjen, dan hâld ik twa tientsjes oer om fan te iten. Mar ik rêd my wol, hear, ik rêd my wol. Wolst net witte wat dy supermerken allegearre wol net weismite. Ik tink dat ik faker in byfstikje yt as it gemiddelde húshâlding hjir yn it doarp.’ Hy giet wol ris nei de itensbank oare kant it doarp, mar meastentiids libbet er fan er byinoar skarrelet. Fan wat de minsken en bedriuwen weismite, mar ek fan de natuer. ‘Beien, poddestuollen, brânnettels, flear, dit wurde fansels wer de goede tiden fan it jier. En ik fang geregeldwei in fiskje hjir yn it kanaal of wat rivierkreeft, dat is pas lekker man! Ik sjit ek gauris in strûpein mei de buks. De minsken roppe dan wolris dat se dat gemien fine, of dy suertsjes fine dat o sa begrutlik, mar ik doch it echt net foar de aardichheid! Echt net, ik doch it om wat te fretten te hawwen.’

Wetter en elektra hat Markus net op syn boat, ek gjin rioelearring. ‘Wetter helje ik by in kunde yn de buert. Foar it opladen fan myn mobyltsje en myn dvd-spilertsje ha ik in sinnepanieltsje. Ik ha in húske hjir op it boat en wat ik dêr produsearje is foer foar de fisken. As ik my dûse wol gean ik nei de sporthal, hjir efkes fierderop, en in inkelde kear bring ik de klean nei de waskerette.’ Iten siede en syn boat ferwaarmje docht Paulus mei in selsmakke rocket stove, in soartemint fan heech-rindemint houtkacheltsje. ‘Dat is genôch foar my, ik bin net sa’n kâlden-ien.’

Wat fynt er fan de de nijbou oare kant it wetter? ‘Ferskriklik. Rike stjonkerts, se wolle my hjir wei ha, fansels.’ Eins hie er op ien april al fuort wêze moatten, mar hy mocht noch twa moannen langer lizzen bliuwe. Twa moannen, net mear. Op ien juny moat er hjir werklik wei en Markus wit op dit stuit fan noch gjin kanten wêr’t er hinne kin. ‘Se wolle útsicht op dit park ha, net op myn hâlden en dragen op dizze boat.’

Markus Olijve hat net folle fidúsje yn de mienskip en noch minder yn de polityk. ‘Ferline wike kaam der in frommes lâns dy’t mei har mobyltsje oan it filmjen wie, wylst se de hiele tiid besocht in petear mei my oan te gean. In pear dagen lyn seach ik har werom yn de eftertún fan it hûs dêr op de hoeke. In ferslachjouwer fan de krante hat my fertelle dat dêr de wethâlder fan sosjale saken komt te wenjen. En krek dy man soe, nee, moat in nije plak foar my fine. Mar tinkst dat er by my lâns west hat? Tinkst dat er by my in kofje kofje drinke wol? Hy stjoert ferdomme stikem inkeld syn frou om my út eigen baatsucht sa gau mooglik oan de skandepeal te spikerjen. Ik ha eins skjin myn nocht fan dizze wrâld. As it sa moat, dan hoecht it foar my net mear. Mar ja…’