It is hjir keal en kâld en lyts. In bêd, doaze, stoel, tafel en in ferskuorrende iensumheid. In plestik beker, ien tekken, ien handoek, ien waskhantsje, in stikje sjippe en in barstende leechte. Gjin waarm wetter. De TL-lampe hinget los oan it plafond. Dêr ha ik it wol mei beskreaun. In doar dy’t ik net iepenje kin. In rút mei traaljes. Fierders sit it hjir fol mei wat der net is. Gjin noflikheid, gjin waarmte, gjin muzyk, gjin stimmen, gjin libben. Gjin leafde. Keale muorren. Neat dat fan my is. Gjin ferbining mei de bûtenwrâld, mei dat wat ik hie. Ik ha yn dizze stille romte inkeld mysels, myn ferline en myn grut tekoart. Wat in bak, net?

Ik bin in effen man, wol graach om lyk. Ik haatsje rûzjes en konflikten. Ik, in man fan de letter, krekt as ús heit. Lyk en rjocht. Neat weagje, de holle del, doch mar gewoan. Wêrom sit ik hjir dan? Hoe koe it sa fier komme? Boete dwaan, betsjutte myn rjochtshear fan skuld. Kom ta ynkear.

Ik bin in mearkeman. Mei graach myn pakesizzers foarlêze. In goed, moai ferteld ferhaal en myn dei is goed. Dy bern om my hinne en de dei is geweldich. Hoe’t dy beide fan noch gjin fjouwer alle wiken wer wat nijs kinne, hoe’t se de ûnskuldigens sels bliuwe. Lêze, pake! Moaier is der net. Ik besykje sels wol ris ferhaaltsjes te skriuwen, ek foar de bern, mar folle soeps is it net. Krekt, it sil ek nea wat wurde. Hoecht ek net. Ik bin in lêzer, gjin skriuwer, der binne safolle bettere. Ik bin mar in pakesizzersferhaaltsjeferteller. Goed genôch. Ik hâld fan wat ienfâldich is, dúdlik en oprjocht. Mar alle minsken hawwe in achillessine. En tink der goed om, yn dejinge dy’t sels seit dat er sa gewoan is, sa ynteger of sa leaf is, ûnder dy falske beskiedenheid húsmannet altiten de duvel. De achillessine fan my is it idel pronkjen mei myn útsinnige krystferljochting.

Ik mis safolle. Ik mis myn Japanske kearsestanders op de kast nêst de telefyzje. Dy strakke swarte, elk mei trije healrûne poatsjes yn in fragyl, mar folslein lykwicht. Foar in pear euro kocht yn in omrinwinkel. Ik hâld fan it ljocht, fan kearskes. It flikkerjen fan flamkes. Kalme eachlûkers yn it skimer fan de jûntiid. Ik sjoch noch it ammerke mei wytsân by de krystbeam doe’t ik in opdonderke wie. It beamke út de tún mei de klút yn de emalje amer en in stik of tsien smelle wite kearskes rjocht oerein yn grize kniperkes. De ljochtsjes yn heit syn krystbeam baarnden beide dagen op syn heechst twa oerkes. It útblazen fan dy kearskes wie de weemoed fan myn bernetiid.

In dikke tritich jier lyn wenne ik in setsje yn Amearika. De Adirondacks, Upstate New York, yn de omkriten fan Lake Placid. Mei krysttiid steane doe de tunen en foaral de hûzen dêr yn it stedsje tusken de besnijde bergen fol mei in wûnderwrâld oan bûnte ljochtsjes. De iene strjitte noch oerfloediger as de oare, de rindieren en de belsliden fleanen alle kanten op. Dy fleurichheid en dy feestlikheid, it boartlike en dat bliid bestimmingsfolle, hohoho, dat moast en soe ik mei weromnimme nei Fryslân. Dy earste kear, yn fiifentachtich, ha ik de foartún fan ús heit en mem yn It Wâld behimele en ferljochte. Dy fûnen it mar neat. Mar it libben is al sa tsjuster, mem, ik moat it draachlik meitsje. Yn Haarlim, en letter yn Hillegom, ha ik ûnder wankel protest fan de frou ús tún alle jierren wer mei regaad omtovere ta in ljochtsjend boadskip fan wille en wolkom. Alle jierren stadich foar in diel wat mear en alle jierren wat earder.

It ferline jier hie ik alles klear op fiif desimber. De hiele tún: foar, efter en op ’e side. Yn de hoeke, op it bêste sichtplak fan de strjitte ôf, stie de grutste rykste folste bûntste kryststâl fan tusken Haarlim en Leien mei de hiele bibelske mikmak. Fan ús hûs op de muorren, de kezinen, it dak: oeral ljochtsjes. Boppe op de skoarstien hie ik mei de heechwurker fan in omkesizzer de grutste strieljende stjer ynstallearre dy’t ik op ynternet fine koe. Noch mear kleuren, noch mear omheech sweevjende rindieren as de foarige kear, in machtich skouspul fan fernimstigens en deagewoan bûnte bliidskip. It ferline jier, op woansdei seis desimber, middeis om fjouwer oere, ha ik yn it selskip fan buorlju en guon bern út de buorren de tiidklok aktivearre om de ljochtsjes oan te stekken en alles dat rôlje en ride koe yn beweech te setten. As fan âlds klonken de oooohs en aaaahs my as muzyk yn de earen. Klearebare idelheid, neat minsklik is my frjemd. De nije buorlju, dy fan nûmer seis, wiene der net by.

De oare deis, moarns ieretiids, die bliken dat wy koartsluting hiene. Dat de snoeren trochknipt wiene. Alle snoeren. Alle fjirtich snoeren om it hûs hinne. Doe ha ik de elektrisien der byhelle en dy hat oeral omliedingen makke. It hat him nei in protte war in hiele dei koste en my trijehûndert euro. En in pear tientsjes foar trije webcams, ien fan foaren en ien op ’e side en ien op de achtertún. Om healwei fiven baarnden wer alle ljochtsjes, beweegde wer alles dat bewege moast. Dy heule nacht ha ik mei de klean oan troch it hûs ware, fan foaren nei achteren, hinne en wer, yn it tsjuster ha ik withoefaak ta alle ruten útsjoen.

En noch wie ik te let. Om kertier oer fiven floepten de digitale sifers fan it klokje by de telefyzje út. Ik fleach it hûs út, mar ik ha gjinien sjoen en bin doe mar op bêd gien. Slept ha ik net. Dy freeds ha ik mei myn neiste buorman de opnamen bestudearre. De bonkige figuer tusken de ligusters mei de tange yn de hannen koe allinne mar de keardel fan nûmer seis west hawwe. Dat kin net misse, seine wy tsjininoar. Ik ha de ljochten ferline jier net mear oanstutsen. Ik bin skytskoarjend op him ôfstapt en ha him beskuldige fan fernieling. Hy lake my yn it gesicht út.

Fansels ha ik oanjefte dien, mei it filmmateriaal dat ik hie. Earst wie it in pear kear dat se der mei dwaande wiene, letter, yn maart, dat it seponearre waard fanwege in tekoart oan bewiis. Steltsje hufters. En dy mispunt fan nûmer seis wol mei âld en nij fjoerwurk ôfstekke, en net te min! It gie mar troch, oant healwei trijen oan ta. En in kabaal! De oare deis wie myn kryststâl oan barrels, Joazef lei yn de groppe en Maria wie ik kwyt. Alle buorlju klagen. Nijjiersmoarn wie de hiele strjitte in rampsenario út in oarlochsfilm. En dy hufter hat neat fan syn smoargens oprûme, dat hawwe wy dien. It like of it measte troep yn myn tún lei. Guon beamteguod hie skea en twa rindieren ha ik net werom fûn.

Dy hufter, wrakguod! De earste tiid negearre hy my straal, ik en de frou bestiene net yn syn eagen. De alfaman dy’t syn territoarium ôfbeakenet. Oan it ein fan de simmer makke er de earste opmerkingen oer krysttiid. In narjend delheljen, de wrokker seach my dan spytgnyskjend út de hichte oan. Ik fielde my alle kearen neatiger wurden. De grimmitige smycht krige yn de rekken dat er my as in njût mûske yn de bûse hie.

Fan it jier ha ik, fansels fansels fansels, wer alles optúge. Mar net te bot. Ik ha de helte fan it jild útjûn, alles wat mear útinoar, krekt wat minder heech en oermjittich, rêstich oan. Wat ik wol dien ha is mear en bettere webcams ynstallearje, en mei help fan in befreone ICT-er der in deeglik softwareprogramma oan ferbûn. Fan oktober ôf oan hawwe wy alles rjochte op de tún fan meneer de buorman, op syn garaazje en syn túnhûs en op it paad achterom. Fan begjin novimber ôf kaam der in stadige stream fan wite bestelbussen foarby. Mânske bestellingen der yn en wat wiken letter hast alle jûnen mannen mei auto’s dy’t de iene nei de oare doas ynladen. Op Meld Misdaad Anoniem ha ik twa wike letter oanjefte dien. Ik ha net murken dat der wat mei dien waard. Mar de leveringen gie mar troch, it gie mar oan, it hold net op. Ik ha se teld, de bestellingen, de auto’s, de klanten. Ik ha it bewiis!

Ofrûn fiif desimber, jûns om sân oere hinne, ha ik myn rjocht en fredichheid hifke en mei sabeare wissichheid yn eigen hannen nommen. Ik seach dat se op nûmer seis yn de wenkeamer oan it pakjefieren wie. Ik rûn achterom en ha in lange lont fan bûten út troch it ûntluchtingsroaster in pear meter de garaazje yntreaun. Doe ha ik it oanstutsen en bleau noch in tel of trije stean om te sjen hoe fluch it fjoer it lont beslikke. It soe nei myn ynskatting minstens in minút of fiif duorje foar’t de saak yn de fik fleane soe. Mar ik hie it mis, der barde neat. Om in oere of tsien bin ik der wer nei tarûn om it lont, of wat der noch fan oer wie, troch it roaster foarsichtich wer nei bûten te lûken.

De klap kaam pas de dei dernei, om alve oere hinne, doe’t lokkich hast alle minsken yn de buorren net thús wiene. Ik stie krekt yn de tún om myn krystshow foar de safolleste kear te ynspektearjen. Ik waard fjouwer meter de lucht ynsmiten, tsjin it túnstek oan. In harsenskodding, twa ribben knieze, de linkerpols brutsen en in bulte blauwe plakken. Ik hie allemachtich gelok, seine se fan de plysje. Seine se ek yn it sikehûs. De ravaazje wie ferskriklik, yn in omtrek fan hûndert meter alle ruten kapot, tsien minsken hiene lichte snijwûnen. De buorman hawwe se oppakt. Myn krystshow dit jier giet net troch en sil ek net wer weromkomme. Ik ha skjin myn nocht, fan my gjin bliid en ljochtsjend boadskip fan wille en wolkom mear. Se kinne opsoademiterje, dat kinne se.

Dit jier sit de frou mei krysttiid oant nei âld en nij by de dochter en de beppesizzers yn Haarlim. Ik sit sûnt juster yn dizze sels keazen retrête, in lyts kleaster yn de Ardinnen. Hjir sit ik dan, twa wiken lang, mei mysels, myn dieden, mei myn skuld en myn skamte. Myn grut tekoart. Myn brutsen selsbyld. Myn neatichheid. Myn stupiditeit. De plysje hat fuortdaliks doe by my alle films opfoardere, ek de film dêr’t ik yn folle gloarje de lont yn it krûdfet stuts. Twa lange dagen ha ik fêst sitten, op beskuldiging fan wat? Ik wol it net witte. Takom jier moat ik foarkomme, foar de rjochtstsjinners fan skuld.

Ik wol dizze dagen hjir wat skriuwe. Oer mysels, oer wat goed is en kwea. Wat ferhaaltsjes, wat mearkes. Om se letter foar te lêzen oan dy beide lytsen of oars om mei te nimmen it grêf yn. Ik miende dat skriuwen inkeld it bestindigjen fan wurden wie, mar no wit ik better. It is in weromkearend sykjen nei wat wêzentlik en wier is, it is in bliuwend besykjen nei bestindigens fan mysels.