Begjin augustus dit jier kocht ik yn de nijste kringloopwinkel fan ús doarp (wy ha der no fjouwer, leau ik…) in pear boeken, wêrûnder foar trije euro in pikant yllustrearre ferzje fan Tûzen En Ien Nacht en foar minder as in daalder Het Mussolinikanaal fan Antonio Pennacchi, in my ûnbekende skriuwer. Pas twa dagen lyn kaam ik der oan ta om mei dat lêste boek te begjinnen. Ik wie fuortdaliks ferkocht, dit wie net samar in skriuwer. Niis lies ik dat er foar dit boek de wichtichste Italiaanske literêre priis krigen hat, dat er mear as tweintich jier arbeider wie yn in kabelfabryk en dat er earst in fassist wie mar letter in oertsjûge kommunist waard. En fierders dat er dit jier samar ynienen op syn 71e oan in beroerte stoarn is, nota bene presiis op de dei, de tredde augustus, dat ik foar in prikje syn boek kocht ha.
Het Mussolinikanaal is in opmerklike kronyk oer trije generaasjes yn de famylje Peruzzi dy’t yn de tritiger jierren troch it fassistysk rezjym fan Mussolini mei in grut tal oare earmoedige húshâldings út de Po-flakte yn Noard-Itaalje wei nei geaen súd fan Rome dirigearre waard om dêr yn ruil foar in lytse pleats en in bunderke grûn in moerasgebiet omtrint sa grut as oardel kear de Noardeastpolder droech te lizzen. It is in prachtboek, fol bûnte personaazjes dy’t nachts en deis stride moatte foar in bytsje better libben. De striid tusken de swarten en de readen, dwers troch de measte famyljes hinne, wurdt realistysk, fakentiids mei humor en altyd empatysk beskreaun.
Ik kin it net litte en besykje ris wat oer te setten (siden 92-94).
Hawar, dy lju fan de bûn seine dus tsjin ús omke Themistokles dat wy ek in fêststeld tal deileaners nimme moasten omdat wy dielpachters wiene -rike, fassistyske dielpachters- en ús omke sei: ‘Hoesa dielpachters en wat hat fassistysk der mei te krijen, wy binne earm en as ik dyn minsken nim, wêr sille wy dan wurkje, grif op it lân fan Sint-Antonius? Donderje dochs op.’ Se binne fuortgean en in pear jûnen letter stie de strieskûn yn ’e fik, en as muoike Bissola der net west hie, wie ek de heaberch yn ’e brân flein. Om foarút te kommen -om july te heljen, as der terske waard en der nij strie kaam- moasten wy wol strie keapje, op ôfbeteljen want wy hiene yn alle gefallen wat strie nedich om ûnder de dieren te lizzen. Sa wie dus de situaasje dy’t ús omke Perikles oantrof doe’t er weromkaam as soldaat. Hy hie om him hinne sjoen, hie it ferhaal oanheard en hie dêrnei allinne frege: ‘Wa hat dat dien?’ ‘Gjin idee,’ hie syn broer sein. ‘Do wolst it net witte!’ hie er der op oanstean. ‘En wat dan noch? Bytiden kinst soks better net witte wolle’, en doe wie omke Perikles stil. It wie syn âldste broer en ast der oer neitochtst hie er noch gelyk ek. Wat koest dwaan? In oarloch begjinne? ’Litte wy mar hoopje dat it hjirby bliuwt,’ sei ús omke Themistokles freonlik.
Och, wat sil ik sizze, ik wol net sa nedich de kant fan ús omkes kieze. Sterker noch, ik snap dat dy lju fan de bûn har eigen gelyk hawwe. Sy waarden wurkleas, hiene honger, in hoop ellinde, se wennen yn suterige barakken, as bisten op inoar. Fansels woene se wurk, en se kamen it freegjen oan ús omkes, omdat dy yn in hûs wennen mei keamers mei bêden deryn, en se hiene dieren, iten en wurk. Foar harren wiene se ryk. Mar ús omkes fielden har earm en se moasten arbeidzje. En óf se arbeidzje moasten. Se krigen it net kado. En doe’t dy lju seine: ‘Mar ik ha neat’, antwurden ús omkes: ‘Wêrom giest net nei de baas, dy hat lân. Stap nei de graaf ast doarrest. Wêrom komst nei my ta, omdat ik ien keamer mear ha as do?’ Mar hoe moasten sy de graaf te pakken krije? Dy wie echt net sa deunby. Sy hiene dy wol foar de greep, do dy’t mear te iten hie as sy, en se kamen nei dy ta om dat iten fan dy ôf te pakken. Wat moasten se oars? Se kamen nei dy ta, lyk as de ymmigranten no nei ús ta komme. Tinke jo soms dat se net witte dat harren boat njoggen op de tsien kear omslacht, en se ferdrinke. Dat hoege jo se echt net te fertellen: ‘Hé, harkje ris, njoggen op de tsien kear silst stjerre. ’Sa’nen ien sil tsjin dy sizze: ‘Dat wit ik, mar as ik thús bliuw gean ik tsien op de tsien kear dea.’ Sa is it libben, minsken dogge de gekste dingen om yn libben te bliuwen en it better te krijen. Se klampe harren fêst oan oaren, wat moatte se oars? De Afrikanen sjogge nei de honger dy’t se hawwe en moatte wol nei ús ta komme, wêr moatte se oars hinne? En om net bedobbe te wurden, moatte wy harren gammele skûten wol te sink bringe. Wat moatte wy oars? Moatte wy ús wolfeart soms opjaan omdat sy honger hawwe? Wy binne dochs net gek? Elk hat syn eigen belang foar eagen, dat kinst gjinien oanrekkenje.
Hoe’t dat ek wêze mei, de famyljeleden dêr’t wy mei-inoar op de buorkerij wennen -de broer fan ús pake en dy syn bern, Peruzzi’s krekt as wy, dy’t no noch altyd yn Noard-Itaalje wenje- en dy’t ek heabergen en in strieskûne hiene, in ein by ús wei, oan de oare kant fan it hûs, dy is noait soks oerkommen. Sy wiene sosjalisten bleaun en se giene noch altiten nei de gearkomsten fan de bûn, en dy minsken fan de bûn wiene ek nei harren ta gien, mar se wiene freonen, kammeraten, en se woene inoar temjittekomme; se hiene der om tsien frege en der waard útkaam op twa, elkenien bliid. Doe it july waard, tiid om te nôtsjen, stiene dy lju fan de bûn wer by ús op ’e stoepe te wiisbauwen dat wy minsken yn tsjinst nimme moasten: ‘Alle boeren dogge dat.’ ‘Opsoademiterje!’ sei omke Perikles, want dizze kear stie hý mei de heafoarke midden op it hiem. ‘Opsoalje! Gjin stap fierder!’ sei er mei de heafoarke op harren rjochte.
Se giene fuort krekt oft se der noait west hiene, gjin fernuvering, gjin protteljen. Se ferwachten it al. Se kamen nei alle gedachten inkeld mar om tsjin de oaren sizze te kinnen: ’Harkje ris, we hawwe der west.’ En doe’t se laitsjend en grappen ferkeapjend harren earste stappen op ’e dyk setten hiene, draaide allinne Pellegrini -ien dy’t se fan bern ôf oan net luchtsjen mochten, en dat wie al reden genôch om te ûnderstellen dat it in skynmaneuver wie, want as it dat net wie en do woest echt mei ús ta in oerienkomst komme wolle, dan moast fan dyn libben net in Pelligrini op my ôfstjoere- him om en sei tsjin ús omke Perikles: ‘Byn dyn túch yn, Peruzzi, oars dogge wy it foar dy.’ ‘Kom mar op, ast it doarst,’ en hy stie al klear om achter se oan te gean. Mar se rûnen troch, en hy -‘Laitsje mar, laitsje mar!-’ rûn werom nei it hiem. Dêrnei hawwe ús pake en ús omke Themistokles noch besocht om yn de kroech mei ien fan de bûn te praten mei wa’t se noch befreone wiene, om te sjen oft der noch in midlike wei te finen wie: ‘Kom ús temjitte, jou ús wat koarting, wy nimme der twa en it is finito.’ Mar niks hear. ‘Of allegearre of gjinien,’ wie it antwurd. ‘Jimme binne fassisten en wolst noch koarting ek?’
