Wylst myn Amerikaanske maten op Martin Luther King Jr Day hoopfol wachten op de impeachment fan harren o sa geniale presidint wa syn namme wy net mear neame wolle, seach good old Lincoln op dizze jûn foar Biden syn ynauguraasje yn Washington DC del op myriaden ljochtsjes om de fiver foar syn monumint hinne. Ljochtsjes (en flachjes) dy’t mear as fjouwer hûndert tûzen Amerikaanske Covid-19 deaden symbolisearren (yn minder as in jier mear deaden as alle Amerikaanske slachtoffers yn de twadde wrâldoarloch byinoar…). Myn digitale brievebus rûn net allinne fol mei treffende berjochtsjes fan myn freonen mar ek mei nijsbrieven, updates en breaking news bulletins fan kranten, tydskriften en guon ferljochte treastjouwers, nijerwetse ynfluencers koart lyn yn myn libben talitten om der wat fan op te stekken of oars my der lekker tsjin ôf te setten.
Sa kaam ek foarby myn wyklikse opwekkingsbrief fan in Diana Butler Bass mei de titel Reflecting Pool: A litany for Grief and Courage. En wat seach ik samar? In gedicht fan myn held Carl Sandburg, the people’s poet. Al fjirtich jier ha ik syn samle wurk yn de kast stean, dêr’t er ea in Pulitzerpriis foar wûn hat. Wat sei, hy hat trije kear de Pulitzer wûn, ek foar syn biografy oer Abraham Lincoln. Sandburg wie in sweager fan Edward Steichen, de ferneamde fotograaf en de man achter de foto-oersichtstentoanstelling The Family of Man (1955 – permanint te sjen yn it kastiel fan Clervaux yn Lúksemboarch). Dy samling foto’s binne bygelyks krekt sa nostalgysk oandwaanlik as de film Fanfare fan Bert Haanstra út 1958.
It gedicht fan Sandburg dat foarby kaam hjit “The Long Shadow of Lincoln: A Litany”. It giet oer de boadskip fan Lincoln foar it Amerikaansk Congress op ien desimber 1862 en dat te meitsjen hie mei de Amerikaanske boargeroarloch en dus fansels oer de ôfskaffing fan de slavernij. Dat wie ien moanne foar’t hy de histoaryske Emancipation Proclamation ûndertekene.
(We can succeed only by concert. . . . The dogmas of the quiet past are inadequate to the stormy present. The occasion is piled high with difficulty, and we must rise with the occasion. As our case is new so we must think anew and act anew. We must disenthrall ourselves. . . .)
It lange skaad fan Lincoln: In Litany troch Carl Sandburgh (1970)
Wês drôf, wês kalm, wês goed,
bring de mannen fan stof teplak
hillige yn weinspoaren en sleaten,
bestriden bonken ûnder de glêde blauwe see,
antlitten kriichsketten yn it ôfgeand wetter.
Wês in broer, as soks mooglik is,
foar de manlju dea moarde yn kriich
elk yn syn eigen hoeke op ierde
of fjirtich fiemen ûnder see
oare kant it droanen fan kanonnen,
oare kant it dragen fan in grutte klok,
elk mei in binnenst en in nûmer,
elk mei syn steapel geheimen,
elk mei in eigen dream en yngong
en no boppe oer lange winen sûnder ein
mei it hieljend liet fan tiid,
stilte en sliep yn ’e slyt fan tiid.
Meitsje dyn ferstân ta skerm en helm.
Sjong djip, sjong heech, sjong fûl.
Lit dyn laitsjen los
Bring de frede meikoarten teplak:
“Wy moatte ússels frijmeitsje.”
Wês in broer, as soks mooglik is,
foar de manlju flikkere yn foarste linys
yn djoer befochten stellings
dy’t se djoer befochten fêstholden
en wêr diene se it foar,
se hiene suver gjin praat,
mei it lean lieten se it sizzen,
de oantinkens net besprutsen,
wat se diene wie oare kant de wurden,
wat se namen sa djoer befochten.
Wês drôf, wês kalm, wês goed.
Gûl as it oars net kin
En gûl iepen en sûnder skamte
Foar dizze alters oer.
Der binne wûnen foarby de wurden.
Der binne kreupels net sa skansearre
as de kloften dy’t rjochtop rinne.
Der binne deade jonges
mei polzen fan stiltme
dy’t ien en al muzyk
achter tichte lippen hâlde,
wat se diene wie foarby de wurden,
harren dreamen lyk as as harren deaden
oare kant it moai en maklik praten,
alles wie jûn oant neat mear te jaan.
Der is stof dat libbet
mei dreamen fan de republyk,
mei dreamen fan de Family of Man
fier ferstruid oer in skrimpen wrâld
mei âlde tsjinstregelingen,
âlde kaarten, âlde hânwizers
ferskuorre ta flodders,
sketten ta flarden
brând yn in stoarm fan fjoer
ferlern yn moardpartijen,
fertige yn pún en jiske.
Der is stof dat libbet.
Ut in graniten grêf wei,
Ut in brûnzen sarkofaach,
Los fan stien en koper
Stekt in wytreke geast
Syn hân fan bewâld omheech
Ut namme fan dreamen om foar te stjerren,
Ut namme fan manlju waans stof azemje
fan dreamen wurdich om foar te stjerren,
en dat diene se oare kant de wurden,
oare kant it moai en maklik praten.
Wês drôf, wês kalm, wês goed,
Bring, ûnder God, al it stof teplak
hillige yn weinspoaren en sleaten,
bestriden bonken ûnder de glêde blauwe see,
antlitten kriichsketten yn it ôfgeand wetter.
Sjong djip, sjong heech, sjong fûl.
Meitsje dyn ferstân ta skerm en helm.
Lit dyn laitsjen los
As stipe en in ring fan treast.
De ierde laket. de sinne laket
Om elke wize risping fan minsken,
Om minsken dy’t frede sjogge
by it ljocht fan dy âlde hurde leare:
“Wy moatte ússels frijmeitsje.”
The Long Shadow of Lincoln: A Litany by Carl Sandburg (1970)
Be sad, be cool, be kind,
remembering those now dreamdust
hallowed in the ruts and gullies,
solemn bones under the smooth blue sea,
faces warblown in a falling rain.
Be a brother, if so can be,
to those beyond battle fatigue
each in his own corner of earth
or forty fathoms undersea
beyond all boom of guns,
beyond any bong of a great bell,
each with a bosom and number,
each with a pack of secrets,
each with a personal dream and doorway
and over them now the long endless winds
with the low healing song of time,
the hush and sleep murmur of time.
Make your wit a guard and cover.
Sing low, sing high, sing wide.
Let your laughter come free
remembering looking toward peace:
“We must disenthrall ourselves.”
Be a brother, if so can be,
to those thrown forward
for taking hardwon lines,
for holding hardwon points
and their reward so-so,
little they care to talk about,
their pay held in a mute calm,
highspot memories going unspoken,
what they did being past words,
what they took being hardwon.
Be sad, be kind, be cool.
Weep if you must
And weep open and shameless
before these altars.
There are wounds past words.
There are cripples less broken
than many who walk whole.
There are dead youths
with wrists of silence
who keep a vast music
under their shut lips,
what they did being past words,
their dreams like their deaths
beyond any smooth and easy telling,
having given till no more to give.
There is dust alive
with dreams of The Republic,
with dreams of the Family of Man
flung wide on a shrinking globe
with old timetables,
old maps, old guide-posts
torn into shreds,
shot into tatters
burnt in a firewind,
lost in the shambles,
faded in rubble and ashes.
There is dust alive.
Out of a granite tomb,
Out of a bronze sarcophagus,
Loose from the stone and copper
Steps a whitesmoke ghost
Lifting an authoritative hand
In the name of dreams worth dying for,
In the name of men whose dust breathes
of those dreams so worth dying for,
what they did being past words,
beyond all smooth and easy telling.
Be sad, be kind, be cool,
remembering, under God, a dreamdust
hallowed in the ruts and gullies,
solemn bones under the smooth blue sea,
faces warblown in a falling rain.
Sing low, sing high, sing wide.
Make your wit a guard and cover.
Let your laughter come free
like a help and a brace of comfort.
The earth laughs, the sun laughs
over every wise harvest of man,
over man looking toward peace
by the light of the hard old teaching:
“We must disenthrall ourselves.”